|
||||||
B.N.-O.: Zabytki budują klimat miejsca, są jego wyznacznikiem, a promując miejsce czy miejscowość, ukazuje się przede wszystkim jego najbardziej charakterystyczne zabytki, wnętrza urbanistyczne, widoki, panoramy. To one przyciągają turystów, gdy są pieczołowicie zrewaloryzowane z zachowaniem ich historycznej wartości i autentyczności. Właściciele zabytków i samorządy lokalne intensywnie promują wyremontowane zabytki, w wielu z nich użyto lokalne kamienie, o czym się przeważnie nie pisze, chociaż, jak wspomniałam, użyto go bardzo dużo. Może to jest luka, którą już należy wypełnić i prowadzić promocję kamienia poprzez pokazywanie przykładów, w których go zastosowano?
Celem programu jest także budowanie świadomości społecznej funkcji dziedzictwa kulturowego jako podstawy kształtowania się tożsamości narodowej i społeczności lokalnej, edukacja, promocja dziedzictwa kulturowego. Świadomy wartości historycznych obiektu inwestor podejmuje lepsze decyzje o jego renowacji. Doświadczenie wskazuje, że świadomość inwestorów systematycznie wzrasta, co widać po coraz lepiej konserwowanych zabytkach. Jednak wciąż znaczna liczba inwestorów chce zrealizować remont zabytku tanio i praktycznie. Takie nastawienie i presja wywierana na projektanta i organ konserwatorski wydający pozwolenie skutkuje zastosowaniem tańszego azjatyckiego kamienia. Wzrost świadomości inwestorów i projektantów oraz standardy postępowania konserwatorskiego powinny temu przeciwdziałać. 
B.N.-O.: Nasze prawodawstwo definiuje poszczególne typy zabytków oraz czynności, jakie mogą być przy nich prowadzone. Nie zawiera natomiast zbioru zasad postępowania konserwatorskiego. Stąd omawiany program zakłada wypracowanie standardów. Dzisiaj podstawowe definicje i zasady postępowania konserwatorskiego określają dokumenty międzynarodowe. Z nich wynika polska doktryna konserwatorska – merytoryczne zasady postępowania konserwatorskiego. Rekonstrukcja zabytku (posadzki części wnętrza urbanistycznego i otoczenia kościoła Mariackiego) w każdym przypadku, a tutaj w obiekcie klasy najwyższej, według tych zasad winna być rzetelnie udokumentowana naukowo. Nie znam szczegółów tego sporu. Przypuszczam, że tak pan konserwator, jak i projektant działają w tym wypadku w oparciu o ustalenia naukowe. 
Od podstawowych narzędzi do ciosania i kopania, przez prymitywną broń, po przedmioty kultu – kamień od zawsze był obecny w naszym życiu. Historia kamienia i architektury sięga czasów, gdy człowiek z koczownika zamienił się w osadnika i począł rozwijać swoje miasta w kulturalne i socjalne potęgi.Dzisiaj naturalny kamień jest jednym z nielicznych materiałów tak bardzo pożądanych przez projektantów i designerów. To szlachetny materiał, nie plastik czy kompozyt i choć na rynku pojawia się coraz więcej „wiernych” imitacji, naturalne piękno kamienia od sztucznego jest w stanie odróżnić wiele niezwiązanych z branżą osób. To kamień jest materiałem, który pragnie się mieć w domu, o którym rozmawia się w towarzystwie, chwaląc swój wybór. To dzięki uniwersalności i ponadczasowości kamienia wartość jego nie zmniejsza się po kilku latach. To również doceniają i projektanci i szczęśliwi jego posiadacze.
Debiut kamiennych oprawek okularowych okazał się bardzo udany. Uczestnicy wspomnianych targów, miłośnicy kamienia oraz wystawcy, producenci i wydobywcy – wszyscy byli zachwyceni. Na pytanie, skąd pomysł i co było dla nich inspiracją, odpowiadali, że idea stworzenia tak wyszukanego przedmiotu zrodziła się przez kontakt z pięknymi zabytkowymi samochodami oraz uczestnictwo w procesie przywracania ich do ponownego życia. VW Garbus czy Mercedes-Benz albo Daimler Majestic mają również sporo drewna w środku. Twórcy kamiennych opraw okularów odnieśli upragniony sukces. Dzisiaj specjalne obrabiarki numeryczne są w stanie wyprodukować kilka tysięcy oprawek rocznie.
|
||||||
Małgorzata Łapaj, architekt w firmie Kropka Studio: Jednym z prekursorów zastosowania gabionów w architekturze była pracownia Herzog & de Meuron, potem powstał jeszcze m.in. „Gabion House” niemieckiego architekta Titusa Bernharda. Dzisiaj siatki wysypane kamieniem na stałe weszły do repertuaru materiałów stosowanych przez architektów oraz architektów krajobrazu. 
Kuba Kowalczyk, architekt w firmie Kropka Studio: Ciekawym rozwiązaniem, które zostało podyktowane zastosowaniem ogrzewania podłogowego, są posadzki. Szukaliśmy ekonomicznego rozwiązania dla dużych powierzchni, które jednocześnie spełniałoby nasze estetyczne wymagania. Wybór padł na powracające do łask lastryko wykonane przez lokalnego producenta z zastosowaniem drobnoziarnistego kruszywa o jednorodnej kolorystyce, które dobieraliśmy na podstawie wielu próbek. Lastryko występuje w dwóch kolorach – białe w głównej części domu oraz grafitowe w dużej łazience. W tym wypadku, wykorzystując tradycyjną technikę z użyciem ekonomicznych materiałów (np. biała marianna), udało się nadać stosunkowo niewielkim kosztem bardzo współczesny charakter dużym powierzchniom.
M.Ł.: Bryła domu składa się z dwóch głównych części: strefy mieszkalnej oraz dwustanowiskowego garażu. Obie są połączone za pomocą ażurowego, drewnianego łącznika, który spina budynek w harmonijną całość. Dom powstał dla czteroosobowej rodziny, która oczekiwała nowoczesnego budynku wpisującego się w otoczenie. Mieszkańcami są rodzice dwójki dorosłych dzieci, które mieszkając na co dzień w większych miastach, często goszczą tu na czas weekendów. Inwestor potrzebował zatem oddzielnej strefy dla siebie, zlokalizowanej na parterze sypialni, z bezpośrednim wejściem do łazienki i garderoby. Pokoje dzieci zostały wraz z mniejszą łazienką umieszczone na poddaszu. 
Rzadko którykolwiek z przechodniów, patrząc na takie otoczenie, pomyśli o innym, niebudowlanym zastosowaniu surowca kamiennego. Nie jest to jednak ani jedyne, ani nawet pierwsze zastosowanie kamienia. Już u zarania dziejów prahistoryczny człowiek wykorzystywał surowiec kamienny do wyrobu narzędzi, zaś sam kamień bez jakiejkolwiek obróbki stawał się w jego rękach najprostszą bronią, i to nie tylko „obuchową”, ale i miotaną (np. bolas). Kamienne pociski towarzyszyły ludzkości od samego początku jej historii, a informacje o ich zastosowaniu i skuteczności pojawiają się nawet w Starym Testamencie, m.in. w opisie walki Dawida z Goliatem. 
Koszty wykonania amunicji kamiennej były bardzo wysokie i nawet dziś mogą przyprawić o zawrót głowy. Nawet na najmniejszy kaliber tej nowoczesnej jak na ówczesne czasy broni nie mogły sobie pozwolić ani niektóre miasta, ani też władcy. Wykrzesanie kamiennych kul oraz ich transport były niezwykle kosztowne i dlatego można sądzić, że po każdym oblężeniu miasta (zamku) wszystkie pociski nadające się jeszcze do powtórnego użycia były odzyskiwane (m.in. zbierane z obleganego miasta i z przedpola fortyfikacji, wyciągane z jego fos). Zapewne wówczas ponownie trafiały do miejskiego (lub królewskiego) arsenału. Pewne wyobrażenie o kosztach daje wzmianka źródłowa z 1391 roku mówiąca o tym, że Kraków polecił „wyspecjalizowanemu wykuwaczowi pocisków do dział” („sectori lapidum ad pixises”) produkcję kul, za którą zapłacono mu 19 grzywien i 30 groszy, a następnie dodano mu na ten cel jeszcze 2 grzywny. Olbrzymie koszty generował również proch strzelniczy oraz transport amunicji. Z zachowanych rachunków można oszacować, że pod koniec XIV wieku jeden strzał z armaty podczas bitwy pod Bolesławcem kosztować miał około 3,5 grzywny, co było wówczas równowartością 4 krów (!). Z upływem czasu koszty związane z oddaniem jednej salwy systematycznie malały, aby po upływie blisko 100 lat osiągnąć wartość około 1,5 grzywny. By uzyskać pełny obraz kosztów, należy jeszcze raz wspomnieć o kosztach prochu (około 3,25 grzywny za blisko 10 kg), a przede wszystkim o bajońskiej kwocie niezbędnej do odlania jednej balisty. W Krakowie pod koniec XIV wieku koszt jej odlania dochodził do około 20 kop groszy (czyli około 60 grzywien). 
Zbudowana w ostatnich latach XIII wieku Brama Floriańska wraz z kamiennym murem obronnym, fosą oraz drewnianym mostem i przedbramiem sprawiały, że obce wojska nie mogły się zbliżyć do miasta na odległość mniejszą niż 100 metrów. Wkrótce dokonano rozbudowy tych umocnień wznosząc najpierw kamienne przedbramie sięgające do wewnętrznego stoku fosy. Później wykopano drugą fosę, zbudowano murowane mosty nad starą fosą i nad częścią nowej fosy, wydłużono ufortyfikowane przedbramie, które zostało zamknięte nową bramą oraz potężnymi kamiennymi murami usytuowanymi między fosami. W ten sposób niebezpieczeństwo podejścia obcych wojsk (a przede wszystkim ich artylerii) do miejskich fortyfikacji zostało oddalone, zaś dystans między zabudową miejską a nieprzyjacielskimi wojskami został zwiększony niemal dwukrotnie. Ostatnim etapem rozbudowy średniowiecznych umocnień była budowa Barbakanu w latach 1498–1499. Wzniesiono go z kamienia i cegły na planie koła (stąd często stosowana dla niego nazwa „rondel”) o średnicy około 24 m. Wokół jego murów zbudowano podkowiastą fosę o szerokości około 30 m, którą od strony zewnętrznej umocniono murem o wysokości blisko 7 m. Nad częścią wcześniejszej fosy powstała murowana „szyja” z przepustami umożliwiającymi przepływanie wody, natomiast przed nową (tzw. kleparską) bramą zbudowano drewniany most oparty na murowanych filarach. Jego część przylegająca do bramy miała charakter mostu zwodzonego (z zapadnią), natomiast pozostały odcinek o długości ponad 25 m był prawdopodobnie rozbierany. Mury rondla, szyi i bramy kleparskiej były zaopatrzone w otwory strzelnicze dla strzelców oraz artylerii. Rozmieszczono je na trzech kondygnacjach, z których najniższa osłaniała powierzchnię wody w fosie, zaś wyższe chroniły przedpole umocnień i międzywale. Zadaniem Barbakanu była ochrona północnego wejścia do miasta. Obronę przed najeźdźcami ułatwiały także inne elementy fortyfikacyjne (m.in. wały ziemne) wchodzące w skład tego imponującego założenia obronnego. O ich skuteczności przekonały się wojska arcyksięcia Maksymiliana, które w 1587 roku oblegały miasto i usiłowały je zdobyć od strony północnej i północno-zachodniej. 
Barbakan oraz zespół tzw. fortyfikacji floriańskich położonych w sąsiedztwie Bramy Floriańskiej znalazły się w kręgu zainteresowań krakowskich archeologów na przełomie lat 60. i 70. XX wieku (ryc. 4; punkty badawcze). Przez blisko pół wieku podczas różnorodnych prac badawczych w zalegających tu nawarstwieniach odkryto niezliczone zabytki archeologiczne z późnego średniowiecza i z czasów nowożytnych. Większość z nich pochodziła z nasypów uformowanych już po 1820 roku w okresie zsypywania fos i likwidacji umocnień. Wśród nich dominowała potłuczona ceramika użytkowa i budowlana oraz fragmenty przedmiotów wykonanych z żelaza i innych metali, a także połupane kości zwierzęce oraz inne odpadki związane z działalnością gospodarczą prowadzoną na terenie miasta. Między znaleziskami pozyskanymi z namuliska fosy oraz z poziomów użytkowych funkcjonujących przed XIX wiekiem szczególnie wyróżniały się kuliste przedmioty kamienne, niekiedy rozbite i dość mocno uszkodzone. Najliczniej pojawiły się one w namuliskach zalegających na dnie zewnętrznej, podkowiastej (półkolistej) fosy Barbakanu, w tym zwłaszcza w najbliższym sąsiedztwie wspomnianej wcześniej bramy kleparskiej i znajdującego się przed nią drewnianego mostu opartego na murowanych filarach. Tu właśnie odnalezione zostały granitowe i wapienne kule (ryc. 4; miejsce odkrycia), które możemy uznać za „świadków” nieudanego oblężenia Krakowa jesienią 1587 roku i bombardowania murów miasta 24 listopada. Ich średnice zazwyczaj mieściły się w przedziale 10–25 cm, czyli w granicach odpowiadających średniowiecznym armatom lekkiego kalibru, natomiast ich waga wahała się od kilku do kilkudziesięciu kilogramów.
Na ekspozycji starano się również pokazać w symboliczny sposób dominację kul wapiennych w odnajdywanych w rejonie Krakowa. Na terenie pozostałych ziem polskich częściej spotykana jest amunicja wykonana ze znacznie twardszego granitu, natomiast dużo rzadziej trafia się na kule wykonane z miękkiego i dość kruchego kamienia osadowego, jakim jest wapień (czy piaskowiec). W Małopolsce, a przede wszystkim na terenie Krakowa, obserwowana jest zupełnie odwrotna sytuacja, która ma związek zapewne z dostępem do surowca kamiennego w rejonie Krakowa, gdzie powszechnie występują wychodnie skał wapiennych.
|
||||||
Skorzystaj z naszej prenumeraty.
Zamów całoroczną prenumeratę Świata Kamienia!
| 45-837 Opole, ul. Wspólna 26 woj. Opolskie Tel. +48 77 402 41 70 Biuro reklamy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript. Redakcja: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript. |
