Łukasz Gołębiowski w 1831 r. pisał: „Zabawa jest celem gry najprostszej, najlichszej i najwyszukańszej, tysiąc kombinacyi za sobą pociągającej”. Wśród zabawek są zabawki olśniewające swoim bogactwem, pociągające wymyślną konstrukcją, są też zabawki proste, prymitywne, wydawałoby się – ubogie, do nich zaliczamy kamień. W historii robiono z kamienia lalki, figurki zwierząt, pionki do gry, jo-jo, piłki i wiele innych. Najciekawsze zastosowanie kamienia jako zabawki w jego naturalnej formie znane jest do dziś. Kamieniem rzuca się do celu i na odległość, „puszcza kaczki” na wodzie itp. Z wybranych kamieni robi się kręgle i tory przeszkód. Grającym w „klasy” kamień służy jako tak zwane szkiełko.
W 1880 r. bracia Lienthal w związku z olbrzymimi długami zostali zmuszeni do sprzedania swojej formuły „kamienia” przedsiębiorcy Friedrichowi Richterowi, który w tym samym roku otrzymał patent na ww. formułę. W 1884 r. opracował własne zestawy klocków w dwóch wielkościach: 20 mm i 25 mm, które zaczęto nazywać „Richter’s Anker-Steinbaukasten”. Były to pierwsze na świecie klockowe systemy konstrukcyjne, które bardzo szybko zyskały uznanie i stały się prawdziwym hitem na całym świecie. Dość powiedzieć, że katalogi produktów Richtera były drukowany w 13 językach (także w polskim). Richter otworzył w tym czasie także instytut sztuki, gdzie artyści, ilustratorzy i architekci opracowywali plany konstrukcji i projekty dla zestawów klocków. 
W sumie Richter opracował ponad 400 różnych zestawów konstrukcyjnych i około 1200 różnych kształtów klocków. W ciągu 83 lat jego firma sprzedała około 5 miliardów sztuk klocków (!). 
Pozyskiwanie i obróbka lokalnych „marmurów” na większą skalę wiążą się ze schyłkiem XVI i początkiem XVII wieku, kiedy kamieniarze i architekci włoscy sprowadzeni do Polski przez królową Bonę rozwinęli przemysł kamieniarski i rozpropagowali wykorzystanie lokalnych surowców w architekturze. Liczne odmiany dekoracyjnych wapieni eksploatowane w niewielkich kamieniołomach w rejonie Chęcin określano mianem „marmurów chęcińskich”. W późniejszym okresie pojawił się również termin „marmury świętokrzyskie” obejmujący wszystkie surowce tego typu, eksploatowane także poza obszarem chęcińsko-kieleckim. Definicja zaproponowana przez wybitnego kieleckiego geologa Jana Czarnockiego w 1952 roku określa mianem „marmurów świętokrzyskich”: „… wszystkie skały osadowe wapienne odpowiadające technicznym wymaganiom obróbki na marmur, a więc nie tylko skały wapienne, mniej lub bardziej przekrystalizowane, lecz i wszystkie inne, które dają się szlifować i przyjmują odpowiedni poler”. Ważne uzupełnienie tej definicji stanowi stwierdzenie, że: „niezbędnym warunkiem jest duża wydajność skały pod względem wymiarów bloków potrzebnych do obróbki i wreszcie odpowiednia jej wartość, wyrażająca się cechami budowy petrograficznej skały, wytrzymałością na zmiany temperatury, nasiąkliwością itd., a w mniejszym stopniu odpornością na ciśnienie i ścieranie” (Czarnocki 1952). Do powyższej charakterystyki należy dodać formacje skalno-mineralne i minerały, które nie są skałami osadowymi, a ich geneza związana jest z procesami hydrotermalnymi i tektonicznymi. Są to przede wszystkim brekcje kalcytowo-wapienne i kalcyty żyłowe określane wspólnie mianem „różanki zelejowskiej”. Pełny wykaz odmian „marmurów świętokrzyskich” wraz z danymi dotyczącymi wieku, litologii, genezy oraz historycznych i współczesnych miejsc wydobycia zaprezentowano na ryc. 1. 
Ponowne przemysłowe wykorzystanie „marmurów świętokrzyskich” wiąże się z rozpoczęciem działalności Przedsiębiorstwa Kopalń Marmurów Kieleckich, utworzonego jako trzyosobowa spółka w 1874 roku (zakład ten funkcjonował pod zmiennymi nazwami, a po prywatyzacji w 2003 roku przyjął ostatecznie nazwę Kieleckie Kopalnie Surowców Mineralnych SA). Przedsiębiorstwo w początkowym etapie działalności eksploatowało ponad 20 marmurołomów (głównie na obszarze chęcińsko-kieleckim). Poza powszechnie znanymi lokalizacjami w Bolechowicach, Szewcach i Zelejowej eksploatowane były również złoża: Kajetanów, Korzecko, Jaworznia oraz Szczukowskie Górki. Marmury produkowane w kieleckim zakładzie były wykorzystywane zarówno przy budowie nowych, jak i renowacji historycznych obiektów architektury. Klasyczny przykład ich zastosowania stanowi budowa Domu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego im. Marszałka J. Piłsudskiego w Kielcach (obecnie Wojewódzki Dom Kultury) w 1935 roku. W obiekcie zostały wykorzystane dekoracyjne odmiany miejscowych wapieni (złoża: Bolechowice, Szewce, Ołowianka nad Zawadą, Zygmuntówka, Zelejowa, Jaźwica i Morawica), z których wykonano pionowe i poziome płyty okładzinowe, schody oraz detale architektoniczne. Drugi z wzorcowych przykładów stanowi budynek Oddziału Świętokrzyskiego Państwowego Instytutu Geologicznego, gdzie płyty okładzinowe wykonane z miejscowych „marmurów” poza wystrojem wnętrza stanowią także element wystawy edukacyjnej. Produkcja „marmurów” przez Kieleckie Kopalnie Surowców Mineralnych w latach 70. i 80. była związana z eksploatacją istniejących i wykorzystaniem dawnych złóż zlokalizowanych również poza obszarem chęcińsko-kieleckim, m.in. Jaźwica, Wola Morawicka, Morawica, Łabędziów, Suków, Łagów i Osiny. W 1976 roku w kieleckiej dzielnicy Białogon uruchomiono linię obróbki i skład „marmurów”. Produkcja prowadzona w tej lokalizacji po 2000 roku obejmowała głównie surowce ze złoża Jaźwica (wapienie górnodewońskie, nieco zbliżone do odmiany „bolechowice”, ale o jaśniejszym odcieniu) i Celiny (wapienie górnojurajskie o jasnobeżowym zabarwieniu nieco zbliżone do „morawicy”). 
Sytuacja panująca od kilku lat na rynku dekoracyjnych kamieni budowlanych w Polsce i na świecie nie jest zbyt sprzyjająca dla świętokrzyskich „marmurów”, pomimo ich stosunkowo konkurencyjnej ceny w porównaniu z marmurami zagranicznymi. Jest to związane nie tylko z dużą atrakcyjnością wizualną i różnorodnością materiału importowanego, ale też z trudnościami w dostępności do atrakcyjnych miejscowych odmian dekoracyjnych wapieni. Ten drugi aspekt wiąże się z lokalizacją większości złóż tych surowców na obszarach prawnie chronionych, co przekłada się na trudności w uzyskaniu koncesji. Opisane tendencje mają odzwierciedlenie w profilu wydobycia zakładów górniczych eksploatujących złoża surowców skalnych możliwych do zastosowania przy produkcji marmurów technicznych. Najważniejsze obecnie działające złoża tych surowców stanowią: Bolechowice i Morawica oraz w mniejszym stopniu Jaźwica, Wola Morawicka i Celiny. Z informacji uzyskanych przez autora w kopalni „Bolechowice” wynika, że obecnie tylko trzy lokalne zakłady kamieniarskie pozyskują większe ilości gruboławicowego wapienia rafowego z tego złoża pod produkcję elementów „marmurowych”. Prawie 100% surowca przeznaczone jest do produkcji kruszywa o zróżnicowanej frakcji. Nieco korzystniej sytuacja przedstawia się w złożu „Morawica III”, z którego pozyskuje się trzy odmiany kolorystyczne wapienia późnojurajskiego (tzw. morawica jasna, średnia i ciemna), znajdujące szerokie zastosowanie w lokalnym kamieniarstwie i architekturze, do produkcji okładzin pionowych i poziomych przeznaczonych do wnętrz budynków. We współczesnej lokalnej architekturze zaznacza się również trend wykorzystywania surowych, nieobrobionych bloków miejscowych surowców (m.in. wapienia bolechowickiego) na elewacjach zewnętrznych i wewnątrz budynków. Przykład Centrum Geoedukacji w Kielcach i powstającego obecnie Europejskiego Centrum Edukacji Geologicznej koło Chęcin stanowi dobrą ilustrację tej prawidłowości. 
Jak wyglądają perspektywy wykorzystania „świętokrzyskich marmurów”? Pytanie to o tyle zasadne, że eksponowanie lokalnego dziedzictwa geologicznego i kulturowego w ramach różnorodnych produktów turystycznych tworzonych przez samorządy i organizacje pozarządowe stanowi interesującą perspektywę dla przyszłego wykorzystania surowców skalnych z obszaru chęcińsko-kieleckiego i jego najbliższego otoczenia. Edukacyjno-turystyczna wartość lokalnych „marmurów” związana jest z lokalizacją na stosunkowo-niewielkim obszarze całego cyklu produkcyjnego, począwszy od występowania surowca w złożu, poprzez jego wydobycie i obróbkę, aż po wykorzystanie w architekturze. Zakłady górnicze i kamieniarskie bazujące na lokalnym kamieniu poza czysto gospodarczym znaczeniem, stanowią kontynuację tradycji górniczych i kamieniarskich związanych z dawnym ośrodkiem chęcińskim oraz Staropolskim Zagłębiem Przemysłowym. Zastosowanie lokalnych skał dekoracyjnych w kamieniarstwie i architekturze ma zatem podstawowe znaczenie dla zachowania lokalnej tożsamości i specyfiki dziedzictwa kulturowego. Wszystkie wymienione elementy stanowią podstawę dla tworzenia obszarowych produktów geoturystycznych bazujących na dziedzictwie geologicznym i kulturowym – tzw. geoparków, które powołuje się coraz częściej w różnych regionach Polski. Możliwości wynikające z tej perspektywy mogą sprawić, że „marmury” świętokrzyskie przeżyją ponowny renesans. 
Zakłady kamieniarskie zlecają mi wykonanie napisówek w kamieniu ze względów ekonomicznych. Mój warsztat znajduje się zdecydowanie bliżej od tych, z którymi współpracowali wcześniej. Pomysł chwycił, skoro współpracuję z pięcioma firmami. Zlecenia otrzymuję wyłącznie na maila. Klient dostaje ode mnie katalog on-line z ponumerowanymi rodzajami czcionek i elementami zdobniczymi. Ja otrzymuję tablicę, przygotowuję na komputerze projekt i wysyłam do klienta do zatwierdzenia, a następnie wykonuję napisówkę (jeśli jest coś pilnego, to w tym samym dniu albo na następny dzień tablica jest gotowa), a później już umawiamy się osobiście na odbiór. Przy takim układzie kamieniarz oszczędza czas i pieniądze, bo nie musi osobiście przyjeżdżać i akceptować projektu. Na własną rękę staram się też rzeźbić i sprzedawać swoje wyroby. 
Zamówiłemwe Włoszech młotek pneumatyczny – bardzo profesjonalny, acz instrukcja obsługi nie była już tak przejrzysta.Podpinam go do przewodu, a tu nic nie działa! Dzwonię więc do tej włoskiej firmy i rozmawiam z facetem, który był odpowiedzialny za moje zamówienie. Okazało się, że muszę… uderzyć rękojeścią młotka o kamień i dopiero wtedy zacznie działać. Dziś napisówki wykonuję młotkami pneumatycznymi, szlifierkami trzpieniowymi, a do delikatnych elementów albo wyszczerbionych liter używam młotków ręcznych.
Odważniej wchodzą na elewacje domów (polskie projekty Barycz Saramonowicz, Kropka Studio), obiektów publicznych (winnica Napa Valley projektu Herzog de Meuron czy FreeportLuxemburg pracowni 3MB). Często z gabionów zbudowane są wewnętrzne ściany, bary, kolumny. Warto przeanalizować na kilku przykładach, czy tylko wartości estetyczne gabionów zwracają uwagę architektów na całym świecie. Jak często naturalność i prostota tej techniki budowania okazują się wartością nadrzędną i najważniejszą? Wszak naturalnym katalizatorem dla zastosowania gabionów są uwarunkowania krajobrazowe – geniusloci otoczenia, w którym ma powstać budynek. 
W 2006 roku zbudowano pierwszy obiekt Centrum, w którym znajduje się recepcja, przestrzeń wystawiennicza, zaplecze sanitarne i kawiarnia. Odpowiedzialna za projekt chilijska pracownia PoliduraTalhoukArquitectos już na wstępie chciała maksymalnie zintegrować budynek z ideą Metropolitan Park. Założeniem projektowym było stworzenie obiektu, który nie wnosi na siłę nowej jakości, ale kontynuuje motyw ruin Pucara de Chena – czyli pozostałości fortyfikacji Inków. Architekci wybrali kamień na dominujący materiał budowlany, ale nie w formie jednolitych płyt czy okładzin kamiennych, tylko w formie gabionów wypełnionych skałami z okolicznych gór. Gabionowe ściany o grubości 10 cm zbudowane z kwadratowych modułów 3×3m pozwalają filtrować do wnętrza światło, sprawiając, że budynek ma szansę zintegrować się z otoczeniem. Czas pozwoli na akomodację w gabionowych strukturach osadów, piasku, porastanie mchem, pnączami, dzięki czemu ten i kolejne planowane budynki wtopią się w krajobraz, stanowiąc naturalną konsekwencję otoczenia. 
Technologia gabionów jest też odpowiedzią na szeroki trend rozwiązań proekologicznych i budownictwa zgodnego z zasadami zrównoważonego rozwoju. Jeżeli zrozumiemy ów rozwój jako wykorzystanie lokalnych materiałów, specyfiki klimatycznej, niskich kosztów utrzymania, korzystania z lokalnej siły roboczej, nie powinien dziwić fakt, że konkurs na bibliotekę publiczną w Valencii w Kolumbii wygrało czterech młodych architektów: Carlos Meza, AlejandroPiñol, GermánRamírez, Miguel Torres– proponując kompleks składający się z czterech części, z których każda nawiązuje do którejś z lokalnych technik budowania lub lokalnych materiałów budowlanych. Jednym z dominujących elementów biblioteki są ściany gabionowe, wypełnione kamieniami z pobliskiej rzeki, które dzięki swojej strukturze tworzą atmosferę naturalności i przenikania ze środowiskiem na zewnątrz. Dzięki temu obiekt jest przyjazny, nie budzi obaw swoją wyszukaną formą – lecz zachęca do odwiedzin, przekonuje do siebie, przyciąga swoją bezpretensjonalnością ludzi narażonych na co dzień na walki karteli narkotykowych, zamachy i wszechobecną nierówność społeczną. 
Podobne wartości techniki gabionowej wykorzystano w projekcie R (The Ruble House) w Bejrucie. Pracownia IDEA SarlConsultants, poszukując rozwiązań, które szybko pozwoliłyby ponownie zabudować i przywrócić do życia zniszczone podczas działań wojennych w 2006 r. miejscowości w Libanie, zwróciła uwagę na technikę gabionów. Architekci zrozumieli, że w zasięgu ręki mają znaną od lat technikę, która może zrewolucjonizować szybkość, tryb, koszty budowania oraz socjoekonomiczne wskaźniki ożywienia społeczności dotkniętych różnego rodzaju klęskami żywiołowymi czy działaniami wojennymi. Firma IDEA Sarlzaproponowała, aby metalowe kosze wypełnić tutaj gruzem – pozostałościami po zniszczonych, zburzonych budynkach, zbombardowanych drogach, kamieniami z lokalnych terenów górzystych czy rzek. Wnętrze ustabilizowano na cementowej płycie, ściany wewnętrzne wyłożone mogą być płytami gipsowymi, dach oparty został na lekkiej konstrukcji metalowej. 
Ściany zewnętrzne nie wymagają dodatkowej pracy – gdyż gabiony mogą porastać zielenią. Jest to o tyle proste rozwiązanie dla ofiar wszelkich kataklizmów, że daje pracę – wymaga zaangażowania lokalnych sił roboczych – ludzi, którzy zrobią gabiony, wypełnią je dostępnym materiałem i odpowiednio ustawią. W ciągu 2–3 tygodni można uporządkować teren, budując najpotrzebniejsze obiekty – czy to domy mieszkalne, czy obiekty publiczne: szpitale, szkoły, urzędy. Niezwykle ważny jest aspekt psychologiczny całego procesu – znikają dzięki temu zniszczenia, a ze zdegradowanego krajobrazu wyłania się nowe życie, nowe schronienie, nowy porządek. Mimo swego tymczasowego charakteru budynki z gabionów w tej konstrukcji są bardzo trwałe. Po ich wykorzystaniu mogą zostać rozebrane, a gabiony wykorzystane ponownie np. do budowy dróg, wzmocnienia brzegów rzek. Projekt R zdobył już wiele nagród i wyróżnień na całym świecie.Pozostaje mieć nadzieję, że równie intensywnie będą powstawać obiekty budowane według podobnej idei.
|
||||||
|
||||||
Podczas niedawno obchodzonego Święta Granitu Strzegomskiego udało nam się porozmawiać z uczestnikami Pleneru Rzeźby w Granicie – podobnie głośnej imprezy, odbywającej się co dwa lata w Strzegomiu. Inicjatywę przybliżają nam wykładowcy Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu, rzeźbiarz Grzegorz Niemyjski i jego asystent Radosław Keler.
Skorzystaj z naszej prenumeraty.
Zamów całoroczną prenumeratę Świata Kamienia!
| 45-837 Opole, ul. Wspólna 26 woj. Opolskie Tel. +48 77 402 41 70 Biuro reklamy: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript. Redakcja: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript. |
