Złocisty skarb polskiej ziemi

Zachwycamy się marmurami greckimi, włoskimi, tureckimi zapominając często, że w naszym kraju również spotykamy interesujące złoża tych metamorficznych skał. Do takich na pewno należy zaliczyć złoże w Sławniowicach, które zlokalizowane jest na granicy z Czechami na niewielkim obszarze kilku kilometrów kwadratowych. Jego część jest również na terenie naszych południowych sąsiadów.Eksploatacja marmurów sławniowickich posiada 600-letnią tradycję. Pierwsze dane o nich pochodzą z 1314 r. i wiążą się z nagrobkiem proboszcza Hermana z Kępnicy k. Nysy. Rozkwit eksploatacji marmurów przypada na lata 1860-1880. Po II wojnie światowej wznowiono wydobycie marmuru szaro-niebieskiego stosując do jego obróbki nowoczesne wówczas urządzenia, między innymi piły z wkładkami diamentowymi. Od 1975 r. rozpoczęto w Sławniowicach eksploatację złóż dolomitu wapnistego, który z czasem zdobył sobie uznanie wielu odbiorców krajowych i zagranicznych. Marmury sławniowickie zdobią takie obiekty jak budynek Sejmu, Urząd Rady Ministrów, Rotundę z Panoramą Racławicką, sarkofag gen. Władysława Sikorskiego na Wawelu w Krakowie, Zamek Królewski w Kopenhadze (Dania).Po polskiej stronie marmur tworzy sześć stromych pokładów o średniej grubości 40 m. Pokłady rozdzielają warstwy gnejsów, łupków metamorficznych i  biotytowo-muskowitowych. Warstwy marmuru i skał otaczających przecinają żyły granitu, w znacznej części grubokrystalicznego  pegmatytowego. Były one prawdopodobnie źródłem roztworów bogatych w magnez, które spowodowały częściową dolomityzację marmuru. Powstały w ten sposób  dolomit jest żółtawy, pocięty cienkimi żyłkami. W okresie wydobywania znanego od lat szaro-niebieskiego marmuru sławniowickiego, dolomit ten traktowany był jako uciążliwy materiał odpadowy. Kiedy jednak podjęto próbę jego obróbki, okazało się, że ma on wspaniałe walory dekoracyjne. Po spolerowaniu pokazał się piękny jasnożółty kolor, przetykany cienkimi żyłkami o ciemnym zabarwieniu. Widok ten automatycznie skłonił do nadania mu nazwy „Sławniowice Złociste” i rozpoczęcia jego eksploatacji w celu sprzedaży. Spopularyzowano go również wśród polskich projektantów, którzy szybko dostrzegli jego walory, dzięki czemu znalazł on zastosowanie w wielu projektowanych obiektach.W poprzednim numerze Świata Kamienia prezentowany był krakowski dom „Pod Basztą”, w którym ściany sieni wyłożono właśnie złotymi Sławniowicami. Z innych realizacji można wyróżnić również Międzynarodowy Port Lotniczy w Balicach, Krakowski Instytut Pediatrii w Prokocimiu  O szczególnie efektowną ekspozycję dekoracyjnych walorów Sławniowic Złocistych pokusił się ostatnio znany krakowski projektant wnętrz Jerzy Brataniec w nowo otwartej kawiarni „Pod Białym Krukiem” w Rynku Głównym 25.

Marmury sławniowickie oferowane są na rynku w następującym asortymencie:

- jako posadzki: standard 60 x 30 x  1,5 cm, 60 x 30 x 3 cm, 30 x 30 x 1,5 cm, 30 x 25 x 1,5 cm, 30 x 25 x 3 cm i inne wg życzeń klientów

- parapety, stopnie schodowe, podstopnie; polerowane i szlifowane wg życzeń klientów maks. dł. 210 cm, maks. szer. 100 cm (BN-86/6747-25)

- płyty surowe nieobcinane gr. od 2 cm, maks, dł. 210 cm, maks. szer. 100 cm (BN-86/6747-10)

- płyty szlifowane i polerowane gr. od 2 cm, maks. dł. 210 cm,  maks szer. 100 cm

- grys (kruszywo budowlane) odcień szary, odcień złocisty frakcja 1-5 mm, 5-10 mm

        wg PN-84/B-01080

-  bloczki nieregularne wielkości do 0,5 m 3 Sławniowice szaro-niebieskie i złociste

-  odpad z bloków z produkcji z produkcji i wydobycia wielkości do 0,5 m 3           

Z Władysławem Chorążki, dyrektorem sławniowickiego zakładu, rozmawia Dariusz Wawrzynkiewicz.

Dariusz Wawrzynkiewicz:  Jaka jest kondycja firmy dysponującej słynnym

w kraju marmurem sławniowickim?

Władysław Chorążki: - Przedsiębiorstwo jest własnością skarbu państwa, zatrudnia 80 pracowników, z czego około 20 pracuje w kopalni, pozostali w zakładzie obróbki. Obecnie nie mamy żadnych kredytów, zadłużeń, zobowiązań.

DW: - Jak wygląda w chwili obecnej poziom wydobycia?

HC: - Wydobywamy około 200 m3 bloków na rok i około 300 ton miesięcznie bloczków mniejszych. Powstają z tego kamienne elementy budowlane oraz kamień łamany, który używa się na kruszywo. Produkujemy również parapety, stopnie - w zależności od potrzeb dostosowujemy się do klientów.

DW: - Bloki też są w sprzedaży?

HC: - W zasadzie sprzedawane są tylko na eksport - te jasnopopielate, a te koloru złocistego przerabiamy tu, na miejscu. Sprzedaż na eksport w zasadzie jest nieduża, gdzieś około 200-300 ton w roku. Eksportujemy głównie do Niemiec, gdzie bloki są przerabiane na elementy nagrobkowe.

DW: - Jaką stosujecie technologię wydobycia?

HC: - Wydobywamy za pomocą koparek, spycharek i od czasu do czasu prowadzimy roboty strzałowe.

DW:  Jakie są plany inwestycyjne?

HC: - W zasadzie od lat 90. zakład co roku w coś inwestuje, np. kupuje i remontuje jakieś hale, kupuje porządne maszyny do cięcia kamienia - z importu.

DW: - Jakie  maszyny?

HC: - Piły tarczowe do cięcia bloczków na płyty - czeskie i włoskie.

DW: - W tej chwili jak przecieracie marmur?

HC: - Piłami tarczowymi i piłami trakowymi. Traki są starsze tzn. z lat 70.  80., a te kupowane ostatnio są roczne.

DW: - Płyty cięte są na 3 cm, 2 cm?

HC: - Różne, w zależności od potrzeb. Płyty posadzkowe od 1,5 cm, ale są też grubości 3 cm i 4 cm, w zależności od zapotrzebowania. Stopnie wycinamy według żądanych wymiarów, posadzki natomiast w części standardowo, a w części pod wymiar.

DW: - Ile kosztuje posadzka ze Sławniowic koloru złotego?

HC: - Już od 70 zł za m przy mniejszych wymiarach płytki (30 x 20, 30 x 15), po 180 zł przy większych wymiarach (60 x 30).

DW:  Przy takich cenach chyba nie cierpicie na brak zbytu?

HC: - Mogłoby być lepiej, ale rynek się zmienił. W chwili obecnej odbiorcy są indywidualni, nie ma dużych budów rządowych.

DW: - Może warto byłoby powalczyć. Obecnie jest dużo firm wykonawczych, typowo budowlanych, bardzo często właśnie one przekonują inwestora do tego lub innego kamienia. Układa się kamień z Grecji, Turcji, a naszego nie ma, chyba szkoda?

HC: - Często z góry zakłada się, że kamień będzie importowany.

DW: - A czy przypadkiem problem nie leży po stronie braku zdolności wydobywczych?

HC: - Nie. My jesteśmy w stanie dostarczyć nawet do 2 -3 tys. m2 elementów budowlanych, takich jak parapety, stopnie schodowe miesięcznie. Tyle powinno się sprzedawać, aby firma utrzymała się na rynku.

DW: - Od kiedy pan zarządza zakładem?

HC: - Pracuję tu od 1967 roku jako kierownik zakładu, a od 1991 roku jako dyrektor. Przyszedłem tu prosto po szkole w roku 1967, którą kończyłem w Krakowie. Z wykształcenia jestem górnikiem  W ogóle pochodzę z krakowskiego. Ale los rzucił mnie tu i związał z tym pięknym sławniowickim kamieniem.

DW:  Dziękuję za rozmowę.

Złoża Kamieni budowlanych na Dolnym Śląsku

Urozmaicona budowa geologiczna Polski południowo-zachodniej powoduje, że występują tutaj liczne złoża różnego rodzaju kamieni budowlanych. Niektóre typy skał, jak granity czy marmury, właściwe mają unikatowe znaczenie i poza terenem Dolnego Śląska w Polsce nie występują. Doskonałe cechy jakościowe i wyjątkowe walory dekoracyjne spowodowały, że tradycja ich zastosowania sięga wczesnego średniowiecza. Pod względem liczby czynnych złóż i różnorodności wydobywanych kamieni budowlanych obszar Dolnego Śląska jest najbogatszym regionem w kraju. Występują tutaj złoża kamieni budowlanych zarówno pochodzenia magmowego (granity, granodioryty, sjenodioryty), osadowego (piaskowce), jak i metamorficznego (marmury). Bilansowaniem stanu i ruchu zasobów kopalin w Polsce zajmuje się Państwowa Służba Geologiczna, którą pełni Państwowy Instytut Geologiczny. Autorzy niniejszego artykułu są pracownikami Oddziału Dolnośląskiego PIG we Wrocławiu. Do kategorii złóż kamieni budowlanych zakwalifikowano tylko takie, w których wydobywany jest kamień bloczny, a spośród nieczynnych złóż te, w których na podstawie dokumentacji geologicznej, istnieje taka możliwość. Dolnośląskie złoża kamieni budowlanych podzielić można z grubsza na cztery grupy, a mianowicie: granitoidy, diorytoidy, znane  pod nazwą handlową jako sjenity niemczańskie, marmury i piaskowce. Łącznie występują tutaj 83 udokumentowane złoża kamieni budowlanych, spośród których 39 jest eksploatowanych. Część złóż zapewne nigdy nie będzie mogła być eksploatowana ze względu na wymogi ochrony środowiska, np. występowanie w pobliżu obszarów prawnie chronionych, jednak ocena każdego z nich pod kątem możliwości podjęcia działań inwestycyjnych wykracza poza ramy krótkiego artykułu. Zestawienie dolnośląskich złóż kamieni budowlanych prezentuje poniższa tabela, a ich lokalizację z zachowaniem numeracji takiej, jak w tabeli, przedstawiono na załączonej mapie. Przedstawione w niniejszym artykule wielkości zasobów złóż i wydobycia dotyczą stanu na dzień 31 XII 2000 r.

Granitoidy

Wśród występujących na Dolnym Śląsku złóż kamieni budowlanych podstawowe znaczenie mają granitoidy. Dotychczas udokumentowano 43 złoża tych skał o zasobach łącznych 1.146.177 t, przy czym są one eksploatowane aż w 25 złożach. Największe zasoby i wydobycie granitu koncentrują się w obrębie masywu Strzegom-Sobótka, gdzie udokumentowano 32 złoża, z których 22 są eksploatowane. Poza tym eksploatowane są także trzy złoża blocznych granitów strzelińskich. Udokumentowane złoża blocznych granitoidów karkonoskich, kłodzko-złotostockich oraz kudowskich są i prawdopodobnie pozostaną nieeksploatowane ze względu na wymogi ochrony środowiska.Granitoidy masywu Strzegom-Sobótka reprezentują w większości skały średnioziarniste, miejscami porfirowate, barwy jasnoszarej, zróżnicowane petrograficznie w różnych częściach intruzji. Wewnętrzna budowa masywu była przedmiotem wielu publikacji. Według starszych opracowań występują tu dwa podstawowe typy petrograficzne granitów: typ Kostrzy i typ Chwałkowa, reprezentujące różne fazy intruzji. Granity chwałkowskie (starsze), występujące w centralnej i wschodniej części masywu, to granitoidy biotytowe o składzie petrograficznym od granodiorytów do tonalitów. Zachodnią część masywu budują niemal wyłącznie granity typu Kostrzy (monzogranity), jaśniejsze, grubiej ziarniste i bardziej jednorodne od chwałkowskich. W obrębie granitów kostrzańskich wyodrębnia się odmienny typ granitów starszych, o strukturze przeważnie drobnoziarnistej, znanych jako granity z Zimnika. W środkowo-wschodniej części masywu występują ponadto granity dwułyszczykowe (granit wierzbnicki), a w rejonie wsi Łazany drobnoziarniste tonality. W nowszych pracach w obrębie masywu wydzielane są cztery zasadnicze odmiany petrograficzne granitoidów: granodioryt biotytowy, granit dwułyszczykowy, granit biotytowy i granit biotytowo-hornblendowy. Omawiane granitoidy posiadają korzystne parametry fizykotechniczne, a dobra oddzielność płytowa umożliwia wydobywanie bloków. Bloczność, rozumiana jako procentowy wskaźnik określający udział możliwych do wydobycia bloków (o kształtach zbliżonych do prostopadłościanu i o objętości powyżej 0,4 m3) w stosunku do całego urobku, jest zmienna w różnych kamieniołomach. Najniższa notowana jest w brzeżnych częściach masywu a najwyższa w jego części centralnej i północno-zachodniej. Przykłady złóż granitoidów masywu Strzegom-Sobótka (widoki ogólne kamieniołomów oraz fotografie płytek polerowanych)

-Złoże Borów

-Złoże Czernica

-Złoże Zimnik I

Granitoidy strzelińskie nie tworzą dużego, zwartego obszaru, lecz występują najczęściej w formie dajek i pni w skałach metamorficznej osłony. Największa, względnie jednolita, wychodnia tych granitów na terenie Polski znajduje się w okolicach Strzelina i Gębczyc. Historia eksploatacji granitów w rejonie Strzelina jest bardzo długa. Pierwsze udokumentowane dane o ich zastosowaniu pochodzą z I połowy XII w. Bloczny granit strzeliński jest aktualnie eksploatowany w trzech złożach: Strzelin, Górka i Mikoszów-Wieś. Wydobywane skały są zwykle drobnoziarniste, jasnoszare do szarych.

Przykład złoża granitoidów strzelińskich

Złoże: Strzelin

Granitoidy karkonoskie i kłodzko-złotostockie. Bardzo atrakcyjne, różowe granity karkonoskie niestety nie mogą być eksploatowane na większą skalę. Wymogi ochrony środowiska, wynikające z istnienia Karkonoskiego Parku Narodowego oraz obszaru chronionego krajobrazu Karkonosze-Góry Izerskie, uniemożliwiają szersze wykorzystanie tego bardzo interesującego surowca. Ze względów środowiskowych nie mogą też być brane pod uwagę złoża granitoidów kłodzko-złotostockich. Przykład złoża granitoidów karkonoskich

złoże: Szklarska Poręba-Huta

Sjenity niemczańskie

Inną, bardzo atrakcyjną, odmianą występujących tylko na Dolnym Śląsku kamieni budowlanych, są granodioryty i sjenodioryty rejonu Niemczy, znane pod handlową nazwą jako „sjenity niemczańskie”. Aktualnie eksploatowane są trzy złoża: Kośmin i Brodziszów-Kłośnik, gdzie występują średnioziarniste, porfirowate granodioryty i Przedborowa, gdzie eksploatowane są drobnoziarniste sjenodioryty. Ponadto istnieją jeszcze trzy złoża nieeksploatowane. Przykłady złóż sjenitów niemczańskich

złoże Kośmin, złoże Brodziszów-Kłośnik

Marmury

Znaczenie złożowe jako kamienie budowlane w Polsce południowo-zachodniej posiadają zmetamorfizowane wapienie i wapienie dolomityczne, czyli marmury. Udokumentowane złoża tych skał występują głównie w regionie kłodzkim. Poza tym pojedyncze złoża występują w obszarze wschodniokaczawskim (Kapela), w Sudetach Wschodnich (Sławniowice) i na ich przedpolu (Przeworno).W regionie kłodzkim bloczne marmury występują w pasmie Krowiarek na obszarze od miejscowości Stronie Śląskie po Żelazno. Zmetamorfizowane wapienie (marmury) występują tu w formie soczew w obrębie kompleksu skał proterozoicznych. Najbardziej znanym złożem w regionie kłodzkim jest Biała i Zielona Marianna, na południowy zachód od Stronia Śląskiego. Występujące tu marmury są drobno- i średnioziarniste, cukrowate, przeświecającymi w cienkich płytkach. Atrakcyjne zabarwienie, od śnieżnobiałego przez różowe do zielonkawego, możliwość uzyskiwania bloków, oraz korzystne parametry fizykotechnicze sprawiają, że są szczególnie cennym surowcem do celów dekoracyjnych. Przykład złoża marmurów kłodzkich

złoże Biała i Zielona Marianna

Ważne wystąpienie blocznych marmurów stosowanych w budownictwie znajduje się w rejonie Sławniowic, na południe od Nysy - w woj. opolskim. Marmury sławniowickie mają barwę szarą do szaroniebieskawej, z delikatnym smugowaniem szarym do szaroróżowego. Odmiany dolomityczne, o zabarwieniu żółto-brązowawym, nazywane są niekiedy sławniowickim marmurem złocistym.

Piaskowce

Dolnośląskie piaskowce stosowane są jako kamień budowlany co najmniej od XIII wieku. Znaczenie złożowe mają górnokredowe piaskowce ciosowe występujące w depresji północnosudeckiej (na obszarze od Złotoryi po Nowogrodziec) oraz piaskowce permskie i górnokredowe z depresji śródsudeckiej. Piaskowce gornokredowe depresji północnosudeckiej są skałami drobno i średnioziarnistymi, barwy jasnoszarej do jasnożółtej. Warstwowanie jest w nich niewidoczne, a miąższość ławic dochodzi nawet do 10 m. Są przydatne jako materiał okładzinowy, do robót rzeźbiarskich oraz na różne inne elementy budowlane.

Przykład złoża piaskowców górnokredowych depresji północnosudeckiej

złoże Wartowice II

W depresji śródsudeckiej występują dwa typy piaskowców blocznych.: dolnopermskie oraz górnokredowe Te pierwsze, tzw. czerwone piaskowce śląskie, występują w okolicach Nowej Rudy i charakteryzują się oryginalną barwą, szaroczerwoną do brunatnej, oraz wyraźnym równoległym uławiceniem, przy czym grubość ławic osiąga 2 do 3 m. W okolicy Nowej Rudy istnieją trzy udokumentowane ich złoża tych piaskowców, z których jedno  Bieganów - jest eksploatowane. Przykład złoża czerwonych piaskowców śląskich

złoże: Bieganów

Jak już wspomniano, w depresji śródsudeckiej, oprócz piaskowców permskich, znaczenie złożowe posiadają także górnokredowe piaskowce ciosowe o barwie jasnożółtej do różowobrunatnej, na ogół średnioziarniste, ale spotyka się też (w Radkowie) odmiany gruboziarniste. Spośród kilku złóż tych piaskowców dwa  Szczytna Zamek i Radków - są eksploatowane.Przykład złoża piaskowców górnokredowych depresji śródsudeckiej

złoże: Szczytna Zamek

Lechian w górach Qin Ling

Jeszcze w 2001 roku nasz dostawca wielokrotnie zapraszał nas do odwiedzenia północnych Chin dla lepszego poznania realiów wydobycia łupka i zwiedzenia warsztatów kamieniarskich. Choć zasada głosząca, że pierwsze powinno być podane lepsze wino jest mi dobrze znana, mimo to chciałbym najpierw opowiedzieć o kamieniołomach łupka w prowincji Shaanxi. Żeby je zobaczyć trzeba wyprawić się w góry Qin Ling (ich najwyższy szczyt to Taibaishan  3,767 m).Lądujemy w Xi'an. Na lotnisku jest jak w piecu. Bagaże też są ale na innym stanowisku niż zapowiedziano. Niestety pociąg do Ankang zaczyna swoją trasę w mieście Chang'an ze względu na zerwane przez powódź mosty. Docieramy tam samochodem poprzez całe Xi'an i kolejne wioski. Jesteśmy przed czasem odjazdu. Możemy kupić coś zimnego do picia. Ruszamy w kierunku Ankang. Nareszcie możemy coś zjeść (obiad przynoszą z wagonu restauracyjnego). Po pięciu godzinach jesteśmy w Ankang. Tu czeka na nas samochód terenowy ze świetnym kierowcą (jak później się okazało) i panem Lu. Zachód słońca nie przyniósł ulgi, ciągle jest gorąco i wilgotno. Jedziemy przez miasto. Skręcamy w górę, ludzie śpią przed domami, niektórzy na ulicy wyciągnąwszy tam łóżka. Mijamy małe osady i miasteczka. Jest bardzo ciemna noc. Widok w reflektorach samochodu powtarza się, teraz droga jest już wykuta w skale. Omijamy głazy i kamienie, które stoczyły się na drogę. Wymijanie okazuje się nie lada sztuką. Wyprzedzanie jest zawsze ryzykowne. Droga tylko w części jest asfaltowa. Reszta to kliniec lub pospółka zawalcowana na klińcu. Dziury, głazy, ostre zakręty. Czasem połowa drogi służy za skład kruszywa. Czasem ocieramy się o wapiennik. Dojeżdżamy w końcu do powiatowego Ziyang. Jest 230. O 610 w naszym pokoju jest ciemno. Wstając o mało nie wywracam spluwaczki, które stoją w każdym kącie. Bagaże zostają. My jedynie z podręcznymi torbami (okazuje się że to i tak zbyt dużo) z hotelu schodzimy wąziutką uliczką nad brzeg rzeki Han. Jedna z łodzi stojących przy brzegu okazuje się minijadłodajnią. Jemy gruby makaron z czosnkiem i małymi kawałkami ogórka. Wszystko miejscowym zwyczajem bardzo ostre. Nasz przewodnik zaczyna od piwa. Miejscowi chwalą się świeżo złowionymi rybami. Wynajmujemy jedną z łodzi i rzeką płyniemy przeszło godzinę w miejsce skąd można pójść w kierunku kamieniołomów. Zwiedzamy mały i wspinamy się wąską ścieżką do dużego kamieniołomu. To tutaj wydobywa się czarny łupek o symbolu 1602. To ten łupek kładziony jest na renomowanych dachach Anglii i Niemiec. W Polsce to tylko wyjątki. Po drodze idąc wzdłuż wąskiego wąwozu wyciętego przez potok podglądamy zagrody wieśniaków. Jest gorąco albo wściekle gorąco. Nie ma stanów przejściowych. Wszystko zależy od tego, czy maszerujemy w słońcu czy w cieniu. Wracając gościmy w wiejskim domu. Głowa rodziny nie pozwala fotografować. Łódź czeka na miejscu. To już nie zwykły piec, to piec chlebowy. Wracamy w pełnym słońcu, oblewając się potem, paląc wspólnie papierosy. Motorniczy co chwilę dolewa wody z rzeki do chłodnicy. My resztki z plastikowych butelek w siebie. Jesteśmy z powrotem w Ziyang. Wspinamy się po bardzo stromym brzegu rzeki do ulicy, gdzie przyjedzie za moment samochód z klimatyzacją (jak dobrze). Po godzinnej jeździe zwiedzamy kamieniołom łupka, który przerobiony używa się w okolicy. To nie pierwsza jakość. Znowu około pół godziny i jesteśmy w miejscu, gdzie trafiają łupki z kilku okolicznych kamieniołomów (czyli w zasięgu dziesięciu godzin transportu). Tutaj pakuje się je do drewnianych skrzyń, następnie do kontenerów i pociągiem do portu. Część płytek obrabia się jednostronnie. Wracamy do hotelu. Tutaj największa przyjemność dnia  kąpiel pod prysznicem. Jemy obiad. Na kolejny kamieniołom brak nam czasu. To 5 godzin jazdy po górach w jedną stronę. Jest już 1500. na rano chcemy być w Xi'an, żeby zobaczyć terakotowych wojowników. Miejscowi twierdzą, że potrzebujemy 11 godzin jazdy samochodem (pociąg odjechał o 1200). Droga powrotna trwa jednak dłużej. Po 17 godzinach górskiej jazdy jesteśmy w Xi'an. Droga w tamtą stronę była spacerkiem. To teraz wiemy, co znaczą strome góry. Pierwsi stoimy po bilety do muzeum o 830. Tuż po 1000 przyjaciele zawożą nas na lotnisko. O 1200 lecimy na południe. Do Kantonu.Góry Qin Ling są ostro wypiętrzone. W wielu miejscach warstwy stoją. Czynne tu są kamieniołomy kruszywa, skał wapiennych oraz małe kopalnie węgla. Dla nas najważniejsze były łupki.Sposób pozyskiwania bloków widać na fotografiach. Przy dużych trudnościach w odspojeniu używa się techniki strzałowej. Krawędzie grubych płyt uzyskanych z bloków są obcinane dla otrzymania kwadratów lub prostokątów. Następny etap produkcji to podział grubych płyt na „cienkie plastry”. Pozostaje cięcie na płytki o pożądanym wymiarze. Transport odbywa się ręcznie, miniciągnikami, łodziami, wreszcie ciężarówkami do firmy zajmującej się ostateczną obróbką, pakowaniem i wysyłką. Proste a jednocześnie tak bardzo skomplikowane. 

O chińskich kamieniach budowlanych

Chociaż podróż z Europy do Chin trwa teraz kilkanaście godzin i wybierają się w nią coraz liczniejsi turyści i handlowcy także z Polski, to wszyscy przyznają, że Państwo Środka pozostało nadal egzotyczne. Chiny przez wieki czy nawet tysiąclecia były krajem zamkniętym dla obcokrajowców. Przyczynił się do tego, obok położenia geograficznego i odrębności kulturowej,  również brak zainteresowania światem zewnętrznym przez samych Chińczyków. W ostatnim czasie sytuacja ta zmienia się zasadniczo  Chiny się otworzyły, systematycznie zwiększają się kontakty handlowe, naukowe i turystyczne. Mieszkańcy Chin, jak większość ludów Dalekiego Wschodu, są pracowici i przedsiębiorczy, mają wiele do zaoferowania, ale i jeszcze bardzo wiele do zrobienia. W kontaktach gospodarczych, najwięcej trudności sprawia nikła znajomość języków obcych i specyfika chińskiej gospodarki.  Nie bez znaczenia są ogromne odległości wewnątrz kraju.Chiny należą do krajów bardzo zasobnych w bogactwa naturalne. Dotyczy to takich surowców jak węgiel kamienny i brunatny, ropa naftowa, rudy metali, a zwłaszcza cyny, miedzi, żelaza, manganu, glinu i antymonu. Rozwój górnictwa na większą skalę rozpoczął się w latach 60. Słabo rozwinięta infrastruktura, brak nowoczesnych technologii przeróbczych sprawiały jednak, że bogactwa surowcowe nie były należycie wykorzystywane. Na temat złóż wielu kopalin eksploatowanych w Chinach do niedawna w ogóle nie byłożadnych bliższych danych w literaturze niechińskojęzycznej, a i teraz nie jest z tym najlepiej. Dostęp do informacji na temat surowców skalnych Chin również nie jest zbyt odległy w czasie. Brak informacji na temat występowania kamieni budowlanych wynikał w dużej mierze z tradycji budownictwa chińskiego. Materiał skalny używany był bowiem głównie do celów dekoracyjnych, czego przykładem mogą być rzeźby, płaskorzeźby i schody z białego marmuru, które podziwiać można w Pałacu Cesarskim w Pekinie. Obecnie w nowoczesnej architekturze dużych miast wykorzystuje się kamień, przy czym często nie jest to kamień chiński. Dlaczego Chiny importują kamień, mając swoje ogromne zasoby? Dlatego, że w Pekinie i innych wielkich miastach nowoczesne centra handlowe i biurowe budowane są przez zagranicznych inwestorów, chętnie korzystających ze znanego, sprawdzonego materiału z Włoch, Hiszpanii czy Grecji. Od kilku lat jednak na światowym rynku zaczęły się pojawiać na coraz większą skalę kamienie z Chin. Są zróżnicowane asortymentowo i atrakcyjne cenowo. Jak podają źródła, w 2000 roku eksport chińskich granitów stał się procentowo poważną pozycją ogólnego światowego bilansu. Obecność firm z Dalekiego Wschodu, a zwłaszcza z Chin, na targach kamieniarskich Stone+tec w Norymberdze w 2001 r. określono jako wszechobecną. Na trzystu zagranicznych wystawców, siedemdziesięciu pięciu przybyło z Chin. Chińskiemu górnictwu skalnemu i kamieniarstwu poświęcono sporo miejsca w jednym z numerów  niemieckiego „Naturstein” (8/2000), z którego też zaczerpnięto szereg podanych poniżej wiadomości. Górnictwo i przetwórstwo  kamieni budowlanych jest branżą silnie rozwijającą się w ostatnich latach. Zgodnie z planami gospodarczymi państwa, będzie to wkrótce jedna z priorytetowych gałęzi przemysłu. Chociaż branża kamieniarska w strukturach gospodarczych przedstawia się obecnie jako niewielka gałąź przemysłu, to w przyszłości osiągać będzie dużo większe znaczenie. Uruchamiane są nowe kopalnie, również na zachodzie kraju. Powstaje wiele nowych firm. Przemysł kamieniarski tworzy około 100 000 bardzo małych prywatnych przedsiębiorstw (zakładów kamieniarskich) i około 100 średnich i dużych. W latach osiemdziesiątych skatalogowane zostały najważniejsze kamieniołomy, którym nadano nazwy (od lokalizacji) w celu uzupełnienia informacji handlowej. Ilość największych i najbardziej znanych kamieniołomów wyniosła ponad 100. Wprowadzono również system kodowy dla eksploatowanych kamieni budowlanych, składający się z litery (od angielskiej nazwy skały: „G”  granite, „M”  marble, „S”  slate) i czterech cyfr. Dwie pierwsze cyfry oznaczają prowincje i regiony, trzecia i czwarta  kamieniołomy.  Od niedawna wydawany jest fachowy miesięcznik „Stone”, którego redakcja mieści się w Pekinie. Jest to centralna gazeta Związku Przemysłu Chińskiego. Najważniejszy ośrodek górnictwa skalnego i  kamieniarstwa w Chinach znajduje się na południu kraju, w rejonie miasta Xiamen w prowincji Fujian. Występowanie dużych złóż granitów i dogodne położenie w pobliżu wybrzeża sprawiło, że powstała tam ogromna ilość zakładów kamieniarskich i firm handlowych. Utworzona została również specjalna strefa ekonomiczna (jedna z pięciu w Chinach). Z Fujian pochodzi szary granit Padang, który jest sprzedawany bardzo tanio, głównie do Japonii. Działa w tym rejonie wiele małych i większych odkrywek, a produkcja osiąga wartość 200 mln $. Wydobywanych jest kilka odmian: Padang Light, Padang Dark, Padang Varietat (znany za granicą jako Ice Cristall) i granit żółty Yellow Sand. Najpopularniejszy Padang Light jest eksportowany jako gotowy produkt do Japonii, w blokach na Tajwan.  W ostatnich latach coraz większe ilości trafiają do USA i Europy. Jednym z największych eksporterów działających w tym rejonie jest firma Haicang Stone Group. Odbiorcą bloków jest między innymi firma Euro-Granit należąca do grupy Grein-Italia. Za jej pośredni-ctwem Padang trafia do Europy. Drugi co do wielkości ośrodek górnictwa skalnego znajduje się w górach leżących na południowych krańcach Mandżurii,  w prowincji Shanxi. Występują tam eksploatowane złoża granitów i marmurów. Wydobycie w tym rejonie prowadzi się tylko latem, ze względu na trudne warunki klimatyczne, a materiał kamienny transportowany jest do portów koleją, co zwiększa znacznie jego cenę. Kontener płyt granitowych z tego rejonu jest pięć do sześciu razy droższy niż kontener z południowych Chin. Prowincja Shanxi jest znana z bogatych złóż węgla kamiennego eksploatowanych od dawna w kopalniach odkrywkowych. Infrastruktura związana z rozwiniętym górnictwem węglowym pomogła niewątpliwie w uruchomieniu górnictwa skalnego.Działa tu jedna z największych, chińskich firm  branży kamieniarskiej - Shanxi Huada Stone Materials Company. Eksploatuje się między innymi piękny granit Shanxi Black, który petrograficznie jest gabrem o głęboko czarnej barwie. Nie ustępuje on urodą znanym czarnym skałom z Południowej Afryki i Skandynawii. Wydobycie wynosi rocznie około 10 000 m3, z czego 3000 m3 odbiera włoska firma Euro-Granit. Duże znaczenie ma również odkrywka Night Rose, w której rocznie wydobywa się 1000-2000 m3. W trzech liniach produkcyjnych uzyskiwane są: płyty (ponad 20 000 m2 rocznie), płytki (ponad 20 000 m2 rocznie) i nagrobki (30-40 kontenerów na rok). W katalogu firmowym przedstawione są zdjęcia polerów zróżnicowanych kolorystycznie kamieni jak: Shanxi Black, Night Rose, Huada Red, Shaji Red, Shandi Red, Pan Xi Blue, Ivory Yellow, Palace Yellow, Jadeit Green i China Blue Gneiss. Płyty mające bardzo dobry poler kosztują ponad 30 $ za metr kwadratowy. Marmury eksploatowane są głównie w górach Mandżurii (prowincja Shanxi) na północy kraju oraz w rejonie Tianjin znajdującym się na południowy-wschód od Pekinu. Chińskie marmury są skałami krystalicznymi o zróżnicowanych, ciekawych barwach. Biały marmur jest materiałem kamiennym często stosowanym w budownictwie chińskim. Wykonywano z niego bogato rzeźbione elementy architektoniczne w wielu zabytkowych budowlach np. w Pałacu Cesarskim w Pekinie. Wartość eksportu kamienia, który skierowany jest przede wszystkim do Japonii, a także Taiwanu, Hongkongu i Korei, w 1999 roku wyniosła 714 mln $. Bardzo atrakcyjny dla chińskich  firm jest rynek amerykański. Wartość importu natomiast wynosiła 300 mln $. Obróbka kamieni w Chinach nie może jeszcze równać się z europejską, ale należy przypuszczać, że to kwestia czasu. Tradycją jest wytwarzanie ręczne  siła robocza jest bardzo tania. Z tego powodu galanteria może być bardzo atrakcyjna, natomiast produkcja płyt wymagająca kosztowniejszej technologii nie dorównuje jeszcze europejskiej. Znane od dawna w  Polsce kamienie z Chin to półszlachetne jadeity i nefryty. Wykonywaną z nich galanterię można nabyć w większości Orient sklepów. Kamienie budowlane są właściwie nieznane. Handlem płytami granitowymi i marmurowymi zajmują się nieliczne firmy jak np. Hermes Alloys Poland z siedzibą w Krakowie (bezpośredni importer) czy Tryrex K.F. Land sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie. Bezpośrednie kontakty handlowe z Chinami prowadzi również firma Lechjan z Oświęcimia, przy czym dotyczą one gotowych wyrobów z marmuru (rzeźb, kominków, architektury ogrodowej) oraz płytek z łupków krystalicznych.Pragnę podziękować firmie Hermes Alloys Poland za udostępnienie fotografii marmurów i granitów sprowadzanych z Chin.

Fotografie:

(wykonał: A. Saternus)

Chiński „Wielki Mur”  jedyna budowla widoczna z kosmosu.

„Skamieniały las” w Shilin koło Kunmingu, prowincja Yunnan.

Mapei

 Opisywane w poprzednich artykułach zagadnienia nie wyczerpują problematyki montażu kamienia zarówno na ścianach, jak i posadzkach. Prezentowany w bieżącym numerze Świata Kamienia tekst podnosi kwestie związane z ogólnymi zasadami montowania kamienia oraz szczegółowe informacje na temat określonych produktów firmy Mapei. Przechodząc do meritum bez zbędnych wprowadzeń należy stwierdzić, że istotne znaczenie ma świadomość warunków, w jakich układana powierzchnia będzie eksploatowana. I do tych warunków należy dobierać zarówno środki, jak i technologię pracy.Pierwszą czynnością po dobraniu technologii, odpowiednich środków i przygotowaniu powierzchni (opisanej w poprzednim artykule) jest przygotowa-nie zaprawy. Ponieważ zaprawy, kleje, fugi, masy itd. posiadają określony skład chemiczny, dla ich właściwego działania należy pamiętać o zachowaniu czystości wykonywanych prac. Czasem użycie zabrudzonego innym środkiem wiadra czy mieszadła może spowodować niepożądane reakcje składników używanego preparatu zmieniające w sposób istotny parametry używanego środka. Z tego powodu zawsze należy przygotowanie zapraw przeprowadzać w czystym pojemniku czystym mieszadłem. Oczywiście używana woda także musi być czysta. Zasadą procesu przygotowania zapraw jest wsypywanie proszku do wody a nie zalewanie proszku wodą. Każdy z produktów Mapei ma na opakowaniu instrukcję i przygotowanie musi przebiegać zgodnie z nią oraz zaleceniami zawartymi w karcie technicznej produktu.Jeśli w ten sposób będzie przygotowany produkt, to jego parametry będą zgodne z określanymi w dokumentacji. Przy układaniu kamienia naturalnego zaleca się stosowanie podwójnego smarowania zaprawami klejowymi. Ważne jest, aby w przypadku klejenia w warunkach braku możliwości pozostawienia powierzchni klejonej do wyschnięcia przez czas określony, zastosować jako podkład MAPECEM lub TOPCEM. Do układania kamieni o jasnej barwie należy użyć zaprawy również jasnej np. GRANIRAPIDU. Kleju KERALASTIC z uwagi na niską zawartość wody należy użyć w przypadku kamieni bardzo wrażliwych na działanie wilgoci zawartej w zaprawie klejowej. Dokładny sposób układania kamienia jest określany w karcie technicznej konkretnego produktu. Spoinowanie przy układaniu kamienia często bagatelizowane jest ważne. Wprawdzie kamień pod względem zmian wymiarów ma dobre parametry ale należy pamiętać, że układany może być na różnych podłożach o różnych parametrach. Przyjmować należy jako standardowe spoinowanie szerokości od 2 do 5mm. Nie jest zalecane układanie kamienia naturalnego na styk. Stosowanie odpowiednich dylatacji to jeden z podstawowych parametrów zapewniających oczekiwaną trwałość układanych powierzchni. Ponadto przy układaniu dużych powierzchni należy pamiętać o utworzeniu siatki fug dylatacyjnych. Przyjmuje się przy okładzinach wykonywanych na zewnątrz lub w miejscach o dużym natężeniu ruchu i podłożach niestabilnych, że optymalne warunki pracy uzyskuje się tworząc siatkę fug dylatacyjnych o wymiarach 4 x 4m. W przypadku powierzchni  wewnętrznych na podłożach stabilnych wystarczający rozmiar siatki dylatacyjnej to 7 x 7m. Dylatacje wykonywać należy o szerokości 1 cm. Poza dylatacjami należy pozostawiać spoinę przyłączeniową o szerokości takiej, jak dylatacje do ścian, słupów, kolumn, narożników itp. Typowym środkiem do wypełniania fug dylatacyjnych i spoin przyłączeniowych jest MAPESIL LM. W wypadku konieczności spełnienia szczególnych wymagań dotyczących wytrzymałości fug dylatacyjnych przyłączeniowych można stosować listwy dylatacyjne lub MAPEFLEX PU 21 - spoinę dylatacyjną poliuretanową (dwuskładnikową). W pomieszczeniach, w których należy spełnić specjalne wymagania w zakresie odporności chemicznej dla ustalenia sposobu wykonania spoin dylatacyjnych i przyłączeniowych, należy skonsultować się z doradztwem technicznym Mapei. Wszelkie spoinowania pomiędzy płytami kamiennymi  mogą być wykonywane po odczekaniu odpowiedniego czasu, zależnego od używanego kleju. I tak po przeprowadzeniu klejenia KERALASTIC'iem  24 godziny, a GRANIRAPID'em 2 do 3 godzin.Spoiny można wypełniać kilkoma rodzajami produktów Mapei. Dla spoin o szerokości nie przekraczającej 4 mm stosowany może być KERACOLOR FF. Spoiny od 4 do 15 mm wypełniane powinny być KERACOLOR  GG. Poza tymi typowymi środkami do spoinowania oferowana jest również zaprawa do spoinowania ULTRACOLOR dla spoin o szerokości od 2 do 20 mm nie dająca plam i wykwitów o gamie 24 kolorów. Spoiny na powierzchniach o wymaganej odporności na działanie substancji chemicznych lub detergentów należy wykonywać spoiną KERAPOXY. Dodatkowo środek ten zalecany jest dla powierzchni o dużym natężeniu ruch ze względu na znaczną odporność na ścieranie, brak nasiąkliwości oraz łatwość w czyszczeniu. W niektórych przypadkach może okazać się, że występują pewne problemy z usunięciem zapraw do spoinowania z powierzchni kamiennej. Związane jest to zjawisko z dużą różnorodnością kamieni ich składu i porowatości. Z tego powodu zaleca się wykonanie próby spoinowania i czyszczenia. Jeśli próby wypadną niepomyślnie, rozwiązaniem jest zastosowanie środków impregnujących powierzchnię kamienia. Jeśli PT Czytelnicy napotkają inne problemy związane ze spoinowaniem, zawsze istnieje możliwość konsultacji z doradztwem technicznym Mapei.