Hydrodynamiczne mycie kamienia

Program prac konserwatorskich...

Przez całe wieki, gdy nie było kwaśnych deszczy, spalin i takiego jak dziś zanieczyszczenia atmosfery, głównym naturalnym wrogiem materiałów budowlanych była wilgoć i zmienna temperatura (w przypadku drewna również mikrobiologia). Wystarczające wówczas było stosowanie powszechnie dostępnych, naturalnych materiałów dezynfekcyjnych i pielęgnacyjno-ochronnych, takich jak wapno, pokost, woski naturalne oraz niektóre regionalnie dostępne substancje. Cechy rzemieślnicze hołdowały stosowanym od stuleci recepturom, których jedynym, lecz nieomylnym weryfikatorem jakości był czas. Obecnie, za sprawą rozwoju cywilizacyjnego kamień ulega coraz silniejszej destrukcji. Dzieje się to tym intensywniej, gdy dany obiekt nie ma gospodarza lub nie jest właściwie zarządzany. Skąpym budżetem na utrzymanie obiektu zabytkowego nie da się wytłumaczyć braku fachowo opracowanego projektu prac konserwatorskich, który przynajmniej wyznaczyłby etapy konserwacji obiektu ze szczególnym uwzględnieniem wstępnych prac ratowniczo-zabezpieczających. Coraz częściej trafiamy więc na „kliniczne” przypadki destrukcji kamienia i drewna, wymagające wielkich nakładów, których mogłoby nie być, gdyby w porę przystąpiono do prostych działań konserwatorskich. Jakież zakłopotanie budzi fakt, gdy stajemy przed zbudowanym z piaskowca naziemnym tarasem małego dworku. Balustrada tarasu ma rozsypujące się, wyszczerbione tralki i popękaną wangę z ubytkami niechlujnie uzupełnionymi zaprawą murarską, a pozbawione przygruntowej izolacji poziomej kamienne ściany oporowe są wielokrotnie malowane farbami wszelkiego autoramentu i porośnięte glonami; płaty kamienia kilkumilimetrowej grubości odspojone i oddzielone od nośnego podłoża pokładami soli same odpadają tknięte szpachelką.W przytoczonym wyżej przypadku nieodzowne jest przeprowadzenie szeregu zabiegów konserwatorskich. U podstaw nowoczesnej konserwacji kamienia leży wiedza teoretyczna, praktyka i technologia. O ile nieodpowiedzialne działanie na nowym kamieniu ma wyłącznie aspekt ekonomiczny, to w przypadku obiektów zabytkowych przynosi zazwyczaj niepowetowane straty.Tak więc konserwator przed ustaleniem technologii dla obiektu zabytkowego stoi przed trudnym wyborem pomiędzy zabiegami zachowawczymi z wykorzystaniem półśrodków nie gwarantujących właściwej skuteczności a radykalnym działaniem, wspieranym arsenałem szeroko reklamowanych środków chemicznych, przebadanych w laboratoriach, lecz  z uwagi na skalę czasu  nie zweryfikowanych dostatecznie w praktyce. Brzemię odpowiedzialności jest o tyle większe, że niepożądane zjawiska uboczne mogą wystąpić nawet po wielu dziesięcioleciach. Lecz skoro nawet w medycynie podejmuje się ryzyko stosowania nowych medykamentów, to można je podjąć również w konserwacji, stosując środki znane oraz  w sposób ostrożny  pojawiające się na rynku nowości, jednak z dozą własnej odpowiedzialności i świadomością ryzyka. praktyce. Brzemię odpowiedzialności jest o tyle większe, że niepożądane zjawiska uboczne mogą wystąpić nawet po wielu dziesięcioleciach. Lecz skoro nawet w medycynie podejmuje się ryzyko stosowania nowych medykamentów, to można je podjąć również w konserwacji, stosując środki znane oraz  w sposób ostrożny  pojawiające się na rynku nowości, jednak z dozą własnej odpowiedzialności i świadomością ryzyka.

Każdy kamień wymaga indywidualnego podejścia i diagnozy konserwatora technologa; można jednak przyjąć pewien standardowy przebieg prac i kolejność podejmowanych czynności:

- wyeliminowanie przyczyn zawilgocenia kamienia

- wstępne oczyszczenie z kurzu

i innych zewnętrznych zanieczyszczeń

- oczyszczenie z nawarstwień farb,

- konsolidacja podłoża,

- oczyszczenie z brudu pochodzenia atmosferycznego,

- dezynfekcja mikrobiologiczna,

- usunięcie niewłaściwie wykonanych wypełnień ubytków,

- odsolenie metodą migracji

- ogólna lub miejscowa konsolidacja powierzchni kamienia,

- uzupełnienie ubytków odpowiednią zaprawą,

- impregnacja hydrofobowa,

- ewentualne zabezpieczenie antygraffiti.

Czym i jak myć

Wstępne oczyszczenie mechaniczne nie nastręczy specjalnych trudności; usunięcie

z kamienia nawarstwień farb i zanieczyszczeń atmosferycznych ręcznym sposobem jest już trudne, wręcz niewykonalne i do tego celu konieczne jest użycie odpowiednich preparatów chemicznych:

- w przypadku farb olejnych można posiłkować się preparatami alkalicznymi (np. WENDRO)

lub agresywnymi dla środowiska lecz skutecznymi środkami zawierającymi dwuchlorometan (CM 51 lub LEU DL),

- farby emulsyjne, farby na bazie żywic akrylowych itp. usuwa się zwykle środkami rozpuszczalnikowymi (np. zawierającym octan butylu preparatem RASANT) lub również środkami alkalicznymi;

- zmycie zanieczyszczeń atmosferycznych wymaga użycia kwaśnych koncentratów czyszczących (COVEXNAN, MUROLIN, MUROLIN 3) lub w przypadku kamieni wrażliwych na kwasy środków alkalicznych (WENDRO, LEU KV, CONIL 5)

Użyte preparaty rozpuszczą w jednym przebiegu kilka powłok malarskich; rozmiękczone pokłady farb usuwa się szpachelką, a pozostałości usuwa hydrodynamicznie. Praca myjnią ciśnieniową z zastosowaniem zimnej lub gorącej wody jest nieodzowna również przy usuwaniu zanieczyszczeń atmosferycznych. Gdy prowadzimy zabiegi restauratorskie na osłabionym, zwietrzałym kamieniu o daleko posuniętej destrukcji w wyniku działania soli i zawilgoceniu połączonemu ze zmianami temperatur, nieodzowna jest wstępna konsolidacja kamienia hydrofilnymi preparatami krzemianowymi (np. STEINFESTIGER OH), które odbudują jego strukturę bez negatywnego wpływu na właściwości dyfuzyjne. Kamień myty bez wstępnego wzmocnienia ulegnie powierzchniowej erozji nawet przy niewielkim ciśnieniu wody.Pomimo wysokiej odporności na kwasy kamieni, których głównym budulcem jest krzemionka (SiO2), zaleca się daleko idącą ostrożność w poddawaniu podłoży zbyt długiemu działaniu lub stosowaniu kwasów w zbyt dużych stężeniach. Przy niekontrolowanej penetracji wgłąb, mogą one bowiem reagować z zawartymi w kamieniu związkami (np. żelaza lub glinu) a następnie w postaci złożonych soli migrować na zewnątrz; niekiedy może się to ujawnić dopiero po wielu miesiącach w postaci rudych plam. Zjawisko to jest bardzo niebezpieczne zwłaszcza na jasno-szarych lub jasno-żółtych piaskowcach.

Temperatury i pory roku

Wśród konserwatorów panują różne opinie na temat temperatury wody, której zastosowanie do mycia i wypłukania brudu i stosowanej chemii jest konieczne, lecz która w wielu przypadkach uruchamia migrację soli rozpuszczalnych z głębszych pokładów kamienia na powierzchnię:

- według jednych najważniejsze jest ograniczenie czasu płukania i ilości wody aplikowanej w kamień, co jest optymalne jedynie w przypadku stosowania aktywniejszej molekularnie gorącej wody,

- według innych  wręcz przeciwnie wysoka temperatura wody właśnie uaktywni proces migracji soli, wobec czego wskazane jest użycie wody zimnej, pomimo dłuższego użycia z uwagi na mniejszą skuteczność wypłukiwania chemii.Osobiście skłaniałbym się jednak do pierwszego stanowiska, gdyż gorąca woda intensyfikując działanie środków chemicznych ma wpływ na czas działania, jak i na krotność użycia (aspekt ekonomiczny); wysoka temperatura wody gwarantuje też dokładne wypłukanie przereagowanej chemii. Jeżeli kamień jest zasolony, to zimna woda użyta w większej ilości i tak spowoduje migrację soli; proces jej wynoszenia będzie co najwyżej przebiegał wolniej. Dłuższe mycie, to również dłuższe działanie wysokiego ciśnienia, które ma destruktywny wpływ na osłabioną strukturę kamienia, zwłaszcza starego piaskowca pomimo jego uprzedniej wstępnej konsolidacji.Jeżeli wspomnimy przytoczony na wstępie przykład zniszczonego kamienia w zabudowie tarasu pewne jest, że warstwy malarskie przez wiele lat blokowały naturalną migrację i odparowywanie wody. Usunięcie tych farb i tak spowoduje więc lawinowe wynoszenie soli na powierzchnię; zajdzie wówczas konieczność odsolenia całej powierzchni kamienia, co i tak w tym przypadku powinno być profilaktycznie wykonane, niezależnie od skali zjawiska.Nie bez znaczenia jest również pora roku i temperatura otoczenia. Najkorzystniejsze warunki pracy na kamieniu to temperatury umiarkowane od 15-20oC. Mając do wyboru wczesną wiosnę lub późną jesień, z dwojga złego wybrałbym jesień, gdyż oprócz temperatury otoczenia liczy się również temperatura podłoża. Kamień przy swojej bezwładności cieplnej bardzo powoli ulega wychłodzeniu po okresie letnim, tak więc czasem po dwóch kwadransach porannego słońca można z powodzeniem prowadzić prace. Zgoła inaczej jest wczesną wiosną, gdy pomimo długiej operacji słońca na powierzchni kamienia temperatura jego podłoża nie gwarantuje właściwego działania chemii, a nocne przymrozki mogą spowodować dodatkowe osłabienie lub odspojenia jego warstw wciąż wilgotnych w następstwie intensywnego płukania hydrodynamicznego.Z temperaturami należy liczyć się również przystępując do zabiegów odsolenia: zbyt wysoka temperatura kamienia i otoczenia powoduje błyskawiczne odparowanie wody, zanim zdąży się w niej cokolwiek rozpuścić; temperatury zbyt niskie z kolei wydłużą zbytnio czas parowania, co może przyczynić się do rozwoju mikroorganizmów i porastania glonami.

Stworzaona dla sukcesu

T 108: Wielozadaniowe centrum obróbcze Wyznacznikiem sukcesu, tak trudnego do odniesienia w dzisiejszej coraz bardziej złożonej gospodarce,  może być maszyna T108 (zdj.str.105) - przeznaczona do produkcji blatów z kamienia naturalnego. Ten fakt nie jest dziełem przypadku, lecz rezultatem nieustających prac badawczo rozwojowych firmy Thibaut, skierowanych na zwiększenie osiągów, spełnienie oczekiwań klienta i wzbudzenie zainteresowania wśród potencjalnych nabywców. Obiektywnie rzecz biorąc, maszyna T108 pozostaje wysoko konkurencyjnym wielozadaniowym centrum obróbczym do kamienia i oferuje doskonałe ekonomiczne rozwiązania: większe możliwości obróbcze dostosowane do potrzeb rynku, łatwość użycia - szkolenie obsługi tylko 2 dni, swoje logiczne i praktyczne charakterystyki dogodne dla metodologii obróbki kamienia, dziecinnie łatwe pozycjonowanie elementów - bez straty czasu i materiałów, cudowną pracę za każdym razem - żadnego ryzyka pęknięć czy uszkodzeń, łatwość programowania - dzięki ekranowi dotykowemu z prostymi i łatwymi do rozróżnienia ikonami, działanie w rekordowym czasie - 45 minut dla wykonania ociekacza. T108 jest dzisiaj maszyną o wielu zastosowaniach z opcjami pracy na kolumnie, półautomatyczną pracą w wersji z przesuwem liniowym oraz w pełni automatyczną wersją, która pozwala na ręczne wykańczanie w celu uzyskania doskonale wypolerowanej powierzchni. T108 ma teraz także nowe cechy. W nowej wersji, na tej samej maszynie można także obrabiać elementy grube, jak na przykład nagrobki z granitu czy misy umywalkowe z wapieni. To jedyna maszyna na rynku dająca takie wyjątkowe możliwości.T 500: Nowa gama polerek do płaszczyzn z automatyczną zmianą narzędzi (2 wielkości)Po dwóch latach racjonalizacji typoszeregu polerek do płaszczyzn na targach w Norymberdze zaprezentowano nową maszynę T 500 (zdj.str.104) w wersji o szerokości 2,220 m (drugą istniejącą wersją jest model o szerokości 3,179 m). Polerka T 500 jest ukoronowaniem ponad 40 lat doświadczeń. Jest to półmostowa maszyna z automatyczna wymianą narzędzi lub bez. Wykonana z odlewu żeliwnego, precyzyjna, mocna i umożliwiająca większą wydajność. Z dynamicznym nowym wyglądem i bardzo przyjaznym, łatwym ekranem graficznym maszyna T 500 staje się współczesnym obrazem przemysłu: wysokiej wydajności. Oprócz podstawowych zastosowań maszyna pozwala na obróbkę powierzchni wklęsłych lub wypukłych i innych prac (wykorzystując głowice planetarne, narzędzia z chwytem uniwersalnym, frezowanie powierzchni dzięki opcji blokady mechanicznej). Nowości zastosowane w T 500: nowy most wykonany z żeliwa, optymalizacja konstrukcji mechanicznej w celu zredukowania kosztów obsługi, poziome prowadzenie na szynach zabezpieczone indywidualnymi osłonami, automatyczne centralne smarowanie, magazyn narzędzi z możliwością umieszczenia do 5 głowic BS6 w jednym rzędzie (wersja 2,220), do trzech rzędów magazynu z 5 głowicami przy wersji 3,170 m, moc silnika głównego wrzeciona 18,5 kW (opcjonalnie 22 kW), skok roboczy wrzeciona 300 mm, nowy ergonomiczny ekran graficzny z wyświetlaniem parametrów pracy i wykrywaniem nieprawidłowości w pracy maszyny, indywidualne ustawianie ciśnienia docisku pneumatycznego głowic, panel sterowania galwanicznie zabezpieczony przed korozją.

Urządzenia do cięcia wodą firmy Flow dla branży kamieniarskiej

Pierwsze próby z zastosowaniem wody w technologii obróbki materiałów były prowadzone już 60 lat temu i wówczas nikt nie przypuszczał, że olbrzymia siła natury, którą jest woda, będzie podstawą działania urządzeń waterejet - najbardziej przyszłościowych i innowacyjnych urządzeń obróbczych XXI wieku, mających bardzo szerokie zastosowanie przy obróbce różnych materiałów.

O firmie Flow

Flow to czołowy, największy i jedyny na świecie producent kompletnych systemów cięcia i nowoczesnych maszyn do wysokociśnieniowego cięcia strumieniem wody różnych materiałów. Ta amerykańska firma posiada ponadtrzydziestoletnie doświadczenie w technologii cięcia wodą. Od 1974 roku wyprodukowała ponad 7.000 kompletnych urządzeń waterjet (tnących czystą wodą) oraz ponad 1.000 urządzeń w systemie strumieniowo-ściernym (abrazywnym - tnących z dodatkiem piasku ściernego) do około 50 państw. Flow na badania naukowe i postęp techniczny przeznacza rocznie do 9% dochodu. Podstawowe części urządzenia, pompa wodna i głowica tnąca, są produkowane przez firmę Flow w USA. Montaż finalny urządzenia waterjet ze stołem obróbczym, mechanizmami przeniesienia napędu, komputerowym systemem sterowania odbywa się w nowej europejskiej siedzibie firmy Flow Europe GmbH w Bretten (Niemcy). Filie Flow są we Włoszech, Anglii, Francji, Hiszpanii i Szwecji.Klienci Flow mogą przeprowadzić w centrum demonstracyjno-badawczym zakładu produkcyjnego Flow w Bretten próby cięcia swoich materiałów (wyrobów) zgodnie ze swoją dokumentacją i pod własnym nadzorem. Flow gwarantuje produkcję i dostawę „z jednej ręki” kompletnych urządzeń (pompa wodna, stół roboczy, głowica tnąca, układ podawania ścierniwa, komputerowy system sterowania), oryginalne części zamienne i serwis naprawczy swoich urządzeń. Urządzenia Flow posiadają europejski certyfikat bezpieczeństwa CE.

Technologia cięcia i kształtowania powierzchni strumieniem wody

Cięcie strumieniem wody pod bardzo wysokim ciśnieniem jest obecnie najnowocześniejszą i najszybciej się rozwijającą technologią obróbki materiałów, ponieważ niezależnie od jego rodzaju umożliwia ona przecinanie materiałów o grubości do 300 mm. Polega ona na wykorzystaniu wąskiego strumienia wody sprężonej do ciśnienia roboczego 4.100 barów.

Woda rozprężając się u wylotu głowicy ogniskującej osiąga trzykrotną prędkość dźwięku (1.000 m/sek) i dzięki energii kinetycznej skupionej na małej powierzchni, wykonując pracę cięcia - usuwa wąski pas przecinanego materiału.

Ogólne zalety technologii cięcia waterjet:

- uniwersalność zastosowań (własna produkcja i świadczenie usług cięcia)

- można ciąć wszystkie materiały: trudne do obrobienia, twarde, kruche, cienkie, grube

- operacja cięcia wykonywana jest jednorazowo na gotowo, z żądaną jakością i chropowatością powierzchni, bez dalszej obróbki wykańczającej

- cięcie odbywa się na zimno

- standardowa grubość ciętych materiałów do 150 mm (maks. 300 mm), szerokość szczeliny cięcia około 0,5 -1,5 mm (strumień wody przy cięciu czystą wodą ma średnicę 0,1-0,5 mm, przy cięciu wodą z dodatkiem piasku 0,75-1,5 mm)

- dokładność cięcia ± 0,1 mm, powtarzalność pozycjonowania ± 0,05 mm/m,

- cięcie przedmiotów o małych wymiarach i promieniach krzywizn, dowolnych i skomplikowanych kształtach w płaszczyźnie 2D lub przestrzeni 3D, wycinanie otworów

o średnicy powyżej 1 mm

- brak uszkodzeń mechanicznych krawędzi cięcia i błędów kształtu

- nie ma oprzyrządowania obróbczego

i wymiany narzędzi, nie ma przezbrajania urządzenia przy zmianie materiału cięcia

- duża prędkość, wydajność cięcia przy produkcji jednostkowej, małoseryjnej, seryjnej

- maksymalna wielkość wyrobów zależy od wielkości stołu roboczego

- metoda ekologiczna - nie powstają niebezpieczne odpady (piasek) a woda odpływa do kanalizacji, nie wydzielają się gazy, mała emisja hałasu.

Zalety technologii waterjet dla branży kamieniarskiej

Technologia cięcia strumieniowo-ściernego i urządzenia tnące wodą znalazły bardzo szerokie zastosowanie w branży kamieniarskiej:

- woda wraz z dodatkiem ścierniwa (piasku) tworzy strumień wodnościerny, który umożliwia przecinanie wszystkich bardzo twardych materiałów np. kamień naturalny i sztuczny, ceramika, materiały kompozytowe,

- firma kamieniarska posiadająca urządzenie waterjet oprócz własnych zastosowań do cięcia materiałów może świadczyć usługi cięcia innym firmom (kamieniarskim, metalowym),

- metoda cięcia wodnego jest elastyczna (krótkie serie produkcyjne), uniwersalna (różne materiały i wyroby) i tania (niskie koszty obsługowe pracy  części normalnie się zużywające, energia elektryczna, woda, piasek),

- cięcie materiałów miękkich ale trudnych do obróbki realizowane jest tylko samym strumieniem czystej wody,

- cięcie materiałów bardzo twardych jak kamień (granit, marmur), ceramika, szkło realizowane jest z dodawaniem piasku ściernego do strumienia czystej wody,

- cięcie materiałów cienkich, kruchych

i łamliwych (ceramika, szkło) oraz wycinanie małych i dużych otworów bez wstępnego nawiercania,

- przygotowanie urządzenia do cięcia polega na zaprogramowaniu kształtu wyrobu po wprowadzeniu jego rysunku w CAD/CAM do systemu PC lub CNC sterowania urządzenia, przez co osiąga się najlepsze rozmieszczenie elementów w materiale,

- głowica tnąca prowadzona jest

po stole obróbczym w dwóch lub w trzech płaszczyznach.

Zastosowanie technologii waterjet w branży kamieniarskiej

Poniżej podane są przykłady zastosowań urządzeń do cięcia różnych materiałów kamieniarskich m. in.:

- materiały ceramiczne (płytki ceramiczne, ceramika oksydowana, płytki gresowe, porcelana)

- kamień naturalny (marmur, granit, piaskowiec) i kamień sztuczny (konglomeraty)

- szkło (lite, klejone, pancerne)

do wykonywania:

- cięcie płytek i płyt, nietypowa glazura z płytek ceramicznych lub kamienia

- mozaiki podłogowe i ścienne

- roboty intarsyjne, wykonywanie otworów

- kompozycje łączące ze sobą różne materiały, witraże, ornamenty

- listwy, blaty kamienne i szklane (łazienkowe, kuchenne)

- elementy użytkowe, ozdobne, galanteria kamienna, materiały reklamowe, napisy, znaki firmowe i handlowe, logo

- prace zgodnie z nowoczesnymi projektami architektoniczno-budowlanymi - skomplikowane wzory posadzkowe z kamienia naturalnego, ceramiki, gresów

- zewnętrzne i wewnętrzne kompozycje dekoracyjne, ściany, fasady, schody, cokoły, rozety, łuki

- wyroby ze szkła nietypowego (laminowane, antywłamaniowe, kuloodporne).

Urządzenia obróbcze firmy Flow

Flow kieruje swoją ofertę do zakładów kamieniarskich, producentów ceramiki, firm budowlanych projektowych i architektonicznych oraz zakładów mechanicznych. W branży kamieniarskiej mają najczęściej zastosowanie kompletne urządzenia Flow do wysokociśnieniowego abrazywnego cięcia strumieniem wody:

- IFB (Integrated Flying Bridge), stoły 2x1,2 m, 3x2 m, jedna głowica tnąca PASER 3, pompa wodna 37 kW, 75 kW, ciśnienie 4.100 barów, sterowanie PC FlowMaster

- ATLANTIS, stół 3x1,6 m, jedna głowica tnąca PASER 3, pompa wodna 37 kW, ciśnienie 4.100 barów, sterowanie CNC

- WMC (Waterjet Machining Center), stoły 3x2 m, 3x3 m, 3x4 m, 4x2 m, 4x3 m, 4x4 m, jedna do czterech głowic tnących PASER 3, pompa wodna 37 KW, 75 kW, ciśnienie 4.100 barów, sterowanie PC FlowMaster

- T 11-2000, stoły 2x1,5 m do 4x6 m, jedna do czterech głowic tnących PASER 3, pompa wodna 37 kW, 75 kW, 150 kW, ciśnienie 4.100 barów, sterowanie CNC.

Urządzenia różnią się mocą i wydajnością pomp wodnych (37 kW/3,76 l/min i 75 kW/7,6 l/min), ilością głowic roboczych (1 do 4), wielkością stołu roboczego (od 2x2 m do 4x4 m), systemem sterowania (PC lub CNC).Możliwa jest bardzo szybka technologiczna zmiana rodzaju przecinanego materiału i rodzaju wykroju poprzez komputerowe sterowanie obróbką cięcia z oprogramowaniem FlowMaster PC, w którym zaprogramowanych jest kilkadziesiąt rodzajów materiałów, grubość i jakość obrabianej powierzchni oraz błędy kształtu.Do urządzenia Flow przez filtr mechaniczny dopływa świeża woda (kanalizacyjna) w ilości około 0,2 m3/h oraz specjalny drobnoziarnisty piasek Garnet o gradacji 80 lub 120 mesh w ilości około 30 kg/h, piasek zwiększa energię i szybkość cięcia.Firma Flow w 2002 r. oprócz nowych urządzeń (Atlantis) oferuje nowy układ głowicy tnącej Dynamic Waterjet (kompensowanie kątowych błędów cięcia przez dynamiczne ruchy głowicy tnącej, co powoduje zwiększenie dokładności obróbki i szybkości cięcia) oraz nową głowicę tnącą Paser ECL Plus (kilkakrotnie dłuższy czas pracy). Pracują już pierwsze pompy Flow o ciśnieniu wody 6.000 barów, przez co osiąga się dużo większą wydajność cięcia. Zainteresowanych ofertą firmy Flow zapraszamy do odwiedzenia naszego stoiska podczas 12. Międzynarodowych Targów Kamienia i Maszyn „Kamień 2002”, Wrocław ul. Wystawowa 1

Hala Ludowa 21-24.11.2002.

Andrzej  Stryjecki

Flow  Polska 

Biuro  Branżowe

02-777  Warszawa 

ul. Przybylskiego 6/14

Tel./Fax 022 641 57 04

Tel. kom. 0601 21 45 79

E-mail:Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

http://www. flowcorp.com            http://www.flowgmbh.com

Dokument bezpieczeństwa i ochrony zdrowia

Konieczność sporządzania dokumentu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w krajach Unii Europejskiej wynika z dyrektyw 92/91/EWG oraz 92/104/EWG. W punkcie 2 części II Dyrektywy 92/104/EWG stwierdza się, że pracodawca zapewni zredagowanie i aktualizację dokumentu dotyczącego bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, który będzie spełniał wymagania artykułów 6, 9 oraz 10 dyrektywy 89/391/EWG. Dokument bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, zgodnie z wymienionymi powyżej dokumentami, musi w szczególności wykazać, że zagrożenia, na które narażeni są pracownicy w miejscu pracy, są określane i oceniane, że zostaną podjęte właściwe środki w celu osiągnięcia celów przedmiotowej Dyrektywy oraz że użytkowanie i utrzymanie miejsca pracy i jego wyposażenie są bezpieczne.Dokument bezpieczeństwa i ochrony zdrowia musi być sporządzony przed rozpoczęciem pracy i powinien być weryfikowany, jeśli w miejscu pracy podjęte zostaną istotne zmiany, polegające na przykład na rozbudowie lub przekształceniach stanowiska pracy. Pracodawca, który zgodnie z krajowym ustawodawstwem i praktyką jest odpowiedzialny za miejsce pracy, zobowiązany jest do koordynowania wdrażania wszystkich środków związanych z bezpieczeństwem i ochroną zdrowia pracowników, a w dokumencie musi określić cel koordynacji i środki oraz procedury wdrażania.W Narodowym Programie Przygotowań do Członkostwa w Unii Europejskiej przewidziano, że przepisy dotyczące obowiązku sporządzenia tego dokumentu wejdą w życie w 2002 roku. Zaznaczono jednak, że możliwa jest zmiana tego terminu w przypadku szybkiego zakończenia prac nad nowelizacją ustawy Prawo geologiczne i górnicze. Artykuł 78 Prawa geologicznego i górniczego na podstawie nowelizacji z dnia 27 lipca 2001 roku (Dz.U. nr 110, poz. 1190) otrzymał brzmienie: Art. 78.1. Minister właściwy do spraw gospodarki w porozumieniu z ministrami właściwymi do: spraw pracy i spraw wewnętrznych określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego związanego z ruchem w poszczególnych rodzajach zakładów górniczych, a także szczegółowe zasady oceniania i dokumentowania ryzyka zawodowego oraz stosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających to ryzyko, w formie dokumentu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników zatrudnianych w ruchu zakładów górniczych.Prawo geologiczne i górnicze zostało znowelizowane w związku z dostosowywaniem przepisów upoważniających do wydania aktów wykonawczych do wymogów Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej (Ustawa z dnia 2 kwietnia 1997 r. - Dz.U. Nr 78, poz. 483) dotyczących źródeł prawa. Obowiązek wydania nowych aktów wykonawczych do Prawa geologicznego i górniczego, wynika z art. 16 ustawy z dnia 27 lipca 2001 roku o zmianie ustawy Prawo geologiczne i górnicze, który mówi: Do czasu wydania przepisów wykonawczych przewidzianych w ustawie stosuje się przepisy dotychczasowe, o ile nie są sprzeczne z niniejszą ustawą, nie dłużej jednak niż przez 6 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy.Powyższa ustawa weszła w życie z dniem 1 stycznia 2002 roku. Wynika z tego, że Minister Gospodarki powinien, najpóźniej do dnia 30 czerwca 2002 roku, wydać nowe rozporządzenie, dające przedsiębiorcom górniczym możliwość prowadzenia działalności zgodnie z obowiązującym prawem.W dniu 28 czerwca 2002 roku ukazało się Rozporządzenie Ministra Gospodarki w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy w odkrywkowych zakładach górniczych wydobywających kopaliny pospolite (Dz.U. Nr 109, poz. 962).Zgodnie z tym Rozporządzeniem przedsiębiorca jest zobowiązany do opracowania, przed rozpoczęciem prac, dla każdego zakładu górniczego dokumentu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników, który powinien być dostępny w zakładzie górniczym oraz aktualizowany każdorazowo w przypadku zmiany, rozbudowy i przebudowy miejsca lub stanowiska pracy, powodującej zmianę warunków pracy. Dokument ten powinien stanowić zbiór wewnętrznych regulacji i dokumentów umożliwiających ocenę i dokumentowanie ryzyka zawodowego oraz stosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających to ryzyko w zakładzie górniczym.

Dokument bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników, zgodnie z Rozporządzeniem

z 28 czerwca 2002 r., powinien zawierać

w szczególności:

1) strukturę organizacyjną zakładu górniczego,

2) opis zagrożeń w zakładzie górniczym,

3) odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy,

4) sposób aktualizacji dokumentu bezpieczeństwa,

5) sposoby oceny i dokumentowania ryzyka,

6) opis postępowania związanego

z bezpiecznym prowadzeniem ruchu zakładu górniczego, w zakresie:

a) bieżącego przeprowadzania analiz i badań niezbędnych dla bezpiecznego prowadzenia ruchu zakładu górniczego,

b) projektowania, wykonywania, wyposażenia i przekazywania do użytkowania nowych miejsc i stanowisk pracy,

c) zmiany, rozbudowy i przebudowy miejsc

i stanowisk pracy, powodujących zmianę warunków pracy,

d) ochrony przed zagrożeniami występującymi w zakładzie górniczym,

e) przeglądów maszyn i urządzeń dla utrzymywania ich w stanie sprawności,

f) zatrudniania i koordynacji prac wykonywanych przez inne podmioty gospodarcze,

g) obiegu dokumentów pokontrolnych organów nadzoru zewnętrznego,

7) opis postępowania związanego

z bezpieczeństwem zatrudnionych w ruchu zakładu górniczego w zakresie:

a) identyfikacji i monitorowania zagrożeń,

b) oceny i dokumentowania ryzyka dla miejsc i stanowisk pracy, wykonywanych w oparciu o ogólne wytyczne dla oceny ryzyka zawodowego,

c) opracowania instrukcji bezpieczeństwa

i higieny pracy,

d) konsultowania i udziału pracowników

w sprawach dotyczących bezpieczeństwa

i higieny pracy, w tym przy opracowywaniu instrukcji,

e) informowania pracowników o ryzyku

i sposobach zapobiegania zagrożeniom,

f) zatrudniania pracowników posiadających wymagane kwalifikacje lub potrzebne umiejętności,

g) identyfikacji i wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych,

h) przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników,

i) szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa

i higieny pracy,

j) badań przyczyn i okoliczności wypadków przy pracy,

8) opis postępowania w sytuacjach awaryjnych dotyczących:

a) sposobów ewakuacji i zapewnienia środków ratunkowych,

b) organizacji ratownictwa i pierwszej pomocy medycznej,

c) zapewnienia łączności, systemów ostrzegawczych i alarmowych.

Do sporządzania dokumentu bezpieczeństwa mogą być wykorzystane posiadane przez przedsiębiorcę dokumenty i opracowania. Kierownik ruchu zakładu górniczego jest zobowiązany zapoznać pracowników zakładu górniczego z obowiązującym dokumentem bezpieczeństwa lub odpowiednią jego częścią, natomiast pracownik musi fakt ten potwierdzić na piśmie oraz przestrzegać jego postanowień.Analizując strukturę dokumentu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników można stwierdzić, że powinien on spełniać cechy podstawowego dokumentu regulującego działalność zakładu górniczego w zakresie zapewnienia skutecznej ochrony życia i zdrowia pracowników własnych oraz pracowników innych przedsiębiorców, wykonujących określone zadania w zakładzie górniczym. Zagadnienia, które należy regulować, w tym dokumencie wskazują, że prawodawca w pewien sposób motywuje przedsiębiorców górniczych do większego zaangażowania w sprawy bezpieczeństwa i higieny pracy. Podobieństwo wymagań, co do treści dokumentu, do wymagań określonych w dobrowolnych do stosowania normach dotyczących bezpieczeństwa pracy (np. PN-N 18001) sugeruje wręcz, że w zakładach górniczych powinno się wprowadzić systemy zarządzania bezpieczeństwem i ochroną zdrowia.

Literatura:

1. Paździorek G., Gwóźdź M., Zaangażowanie Wyższego Urzędu Górniczego w działania

z zakresu integracji europejskiej, WUG, Bezpieczeństwo pracy i ochrona środowiska

w górnictwie 3(67)/2000.

2. Paździorek G., Narodowy Program Przygotowania do Członkostwa w Unii Europejskiej, WUG, Bezpieczeństwo pracy

i ochrona środowiska w górnictwie 2(66)/2000.

3. Dyrektywa Rady z dnia 3 grudnia 1992 roku dotycząca minimalnych wymagań w zakresie poprawy bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników odkrywkowego i podziemnego przemysłu wydobywczego, 92/104/EWG.

4. Dyrektywa Rady z dnia 12 czerwca 1989 roku dotycząca wprowadzenia środków w celu zwiększenia bezpieczeństwa i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy, 89/391/EWG.

5. Nędza Z., Jerzak S., Ocena środowiska pracy w świetle przepisów Unii Europejskiej, Górnictwo Odkrywkowe nr 4/2001, Wrocław.

6. Kubera W., Podstawy prawne i zasady tworzenia dokumentu bezpieczeństwa dla zakładu górniczego Kopalnia Bazaltu "Krzeniów", praca niepublikowana, Wydział Górniczy Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2002.

7. Ustawa z dnia 27 lipca 2001 roku o zmianie ustawy -  Prawo geologiczne i górnicze, Dz.U.

nr 110, poz.1190.

8. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa

i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w odkrywkowych zakładach górniczych wydobywających kopaliny pospolite, Dz.U. nr 109, poz. 962.

Obiekty budowlane i pomieszczenia pracy

Nawiązując do poprzedniego artykułu dotyczącego rozpoczęcia działalności zakładu należy pamiętać, że zgodnie z nowelizacją kodeksu pracy ustawodawca w art. 209 kp wydłużył do 30 dni termin zgłoszenia rozpoczęcia działalności zakładu pracy do właściwego inspektora sanitarnego i inspektora pracy. Zgłoszenie powinno zawierać jedynie podanie miejsca, rodzaju i zakresu prowadzonej działalności. Również obowiązek ten spoczywa na pracodawcy w przypadku zmiany technologii, która może powodować zwiększenie zagrożenia dla zdrowia pracowników. Zmiany te wchodzą w życie od 29 listopada 2002 r. Obowiązek zgłaszania do ww. organów spoczywa również w przypadku zaprzestania działalności lub likwidacji zakładu. Art. 214 kodeksu pracy nakłada na pracodawcę obowiązek utrzymania obiektów budowlanych i znajdujących się w nich pomieszczeń pracy w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Pracodawca ma obowiązek nie tylko utrzymania pomieszczeń w dobrym stanie, ale również zapewnienia pomieszczeń pracy odpowiednich do rodzaju wykonywanej pracy i liczby zatrudnionych pracowników. Jakie wymogi powinny spełniać pomieszczenia pracy, reguluje przepis behapowski tj. rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dn. 26.09.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU nr 129 poz 844). Dział II podaje, jakie wymogi mają spełniać drogi, przejścia, otwory i zagłębienia, drogi ewakuacyjne i drogi pożarowe oraz instalacje i urządzenia elektryczne. Podkreślić należy, że zapisy te są ogólne i odsyłają w wielu przypadkach do Polskich Norm regulujących poszczególne sprawy. W takim przypadku Polska Norma jest normą bhp. Dział ten reguluje ponadto sprawy związane z oznakowaniem zgodnie z Polską Normą miejsc, w których występują zagrożenia dla życia i zdrowia pracowników. Dział III „Pomieszczenia pracy” w rozdziale 1 reguluje sprawy związane z utrzymaniem ładu i porządku w pomieszczeniach pracy oraz wymogów, jakie powinny spełniać te pomieszczenia pod względem bhp. Natomiast §15 i §16 ww. rozporządzenia dotyczy pomieszczeń pracy, w których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia, jak np. pyły, hałas, drgania, gazy, wilgoć itp. jak również pomieszczeń, w których może nastąpić niebezpieczeństwo wybuchu. Zwraca się uwagę na stropy, dachy, ściany i podłogi. § 17 określa wymogi stawiane pomieszczeniom magazynowym, a §19 i §20 określa, jakie wymogi powinny spełniać pomieszczenia w zakresie kubatury, wysokości, wolnej przestrzeni z rozróżnieniem na pomieszczenia pracy stałej i odstępstwa w pomieszczeniach pracy czasowej. Reguluje również wymogi stawiane dyżurkom i portierniom. §21 i §22 ww. rozporządzenia określają, jakie wymogi powinny spełniać schody, pomosty i pochylnie robocze oraz drzwi i bramy. Rozdział 2 mówi o wymogach, jakie muszą być spełnione w zakresie oświetlenia światłem dziennym i oświetleniem elektrycznym. Paragrafy te odsyłają każdorazowo do Polskich Norm, które określają szczegółowe wymogi w tym zakresie. Regulują również warunki, jakie powinny spełniać okna i świetliki, zwłaszcza w pomieszczeniach o dużej wilgotności, co szczególnie występuje w zakładach obróbki kamienia. Rozdział 3 określa wymogi, jakie powinno spełniać ogrzewanie i wentylacja w pomieszczeniach pracy, poczynając od pracy lekkiej biurowej po warunki pracy w warunkach szkodliwych pyłów, par itp. Wymogi techniczne stawiane budynkom zawarte są również w rozporządzeniu Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dn. 14.12.1994 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie z późniejszymi zmianami. Przepis ten nie jest przepisem behapowskim, a reguluje jedynie warunki techniczne i może być stosowany przez inspektora pracy tylko wtedy, jeżeli przepis dotyczący spraw bhp ma odsyłacz do konkretnego uregulowania w tym rozporządzeniu. W przeciwnym razie pracodawca ma prawo odwołać się do okręgowego inspektora pracy (druga instancja) o uchylenie takiej decyzji. Przepisy dotyczące wymogów stanowisk pracy tj. budynków, kubatury, wysokości, powierzchni i wolnej przestrzeni oraz temperatury, wymiany powietrza i wentylacji mogą regulować również przepisy szczegółowe związane z konkretnymi pracami. Na przykład rozporządzenie Ministra Gospodarki z dn. 27.04.2000 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach spawalniczych (DzU nr 40 poz. 470). Rozporządzenie MPiPS z 26.09.1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy zawiera załącznik dotyczący pomieszczeń higieniczno-sanitarnych. W załączniku określone są wymogi dotyczące szatni z ich podziałem, umywalni i pomieszczeń z natryskami, ustępów, jadalni, pomieszczeń higieny osobistej kobiet, palarni, pomieszczeń do ogrzewania się pracowników oraz pomieszczeń do prania, odkażania, suszenia odzieży roboczej i ochronnej. Kodeks pracy w art. 214 § 2 obowiązek utrzymania obiektów budowlanych i znajdujących się w nich pomieszczeń rozszerza także na teren zakładu i urządzenia z nimi związane. Dotyczy to bram, ogrodzenia, dróg transportu wewnętrznego na terenie zakładu oraz miejsc niebezpiecznych. Do takich miejsc zaliczamy zbiorniki i kanały odprowadzające wodę z obróbki kamienia - będą to studzienki burzowe i inne zagłębienia, a także zabezpieczenie bram przed samo zamknięciem i oznakowanie dróg zgodnie z przepisami „Prawo o ruchu drogowym”.