Wrocławscy lapicydzi

Lapicydami w dawnych czasach (XIV w.) nazywano z łacińska kamieniarzy. Był to zawód nader wysoko ceniony i stawiany w hierarchii budowniczych na wyżynach, z których kamieniarze mogli z góry patrzeć na zwykłych murarzy układających mozolnie cegłę po cegle. Kierownicy warsztatów kamieniarskich byli prawdziwymi artystami i nauczycielami chętnych do tego cenionego zawodu. Sami też musieli uczyć się tej niełatwej sztuki. Na tle długości uczenia się zawodu kamieniarza wybuchł nawet spór: strzechy łużyckie, a za nimi czeskie, nie chciały się podporządkować pięcioletniemu okresowi nauczania, gdyż był on sprzeczny z miejscowym zwyczajem czteroletniej nauki. Przypuszczalnie uczyli się w ośrodkach dawnego cesarstwa w rejonie Nadrenii, Niemiec południowych, Austrii i Czech, gdzie dominowała architektura kamieniarska. Pozostawili po sobie wiele podziwianych i cenionych zabytków kamiennych. Dzisiaj we Wrocławiu można oglądać ich dzieła głównie w kościołach, ratuszu wrocławskim i w formie wolno stojących rzeźb. Kamieniarze musieli należeć - jak wszyscy rzemieślnicy, do cechu, na czele którego stał mistrz lub starszy cechu. Przymusowi członkowie cechu musieli płacić składki i przestrzegać przepisów cechu. Rzemieślników poza cechami prześladowano i nazywano „partaczami”. Prawo posiadania cechów nadał miastu Henryk Probus w 1273 roku. Największe roboty kamieniarskie na wrocławskim ratuszu rozpoczęto z 1332 roku, o czym świadczą zapiski po łacinie, z tego czasu jest najwięcej znaków kamieniarskich. Szczególnie wyróżnia się „warsztat katedralny”, który prawdopodobnie był największy i mógł pełnić usługi w wielu innych miejscach na terenie miasta i okolicy. Być może miał też własne kamieniołomy skąd sprowadzał surowiec. Wskazują na to podobieństwa techniki wykonywania rzeźb oraz... pozostawione „podpisy”. Można tu wymienić kościoły: św. Marii Magdaleny, Najświętszej Marii Panny na Piasku, Bożego Ciała i kaplicę w ratuszu. Kamieniarze „warsztatu katedralnego” popularyzowali motywy, które w katedrze pojawiały się najwcześniej, jak na przykład wirujący liść oraz trzy połączone owłosieniem głowy. Motyw wirującego liścia wystąpił też na zworniku w nawie pn. kościoła Bożego Ciała, zaś motyw połączonych głów na zwornikach w kościołach Bożego Ciała, w zakrystii NMP na Piasku oraz w sali gotyckiego dworu przy ul. Nankera 1. Ślady „warsztatu katedralnego” można też zobaczyć w strzegomskim kościele Joanitów. Oczywiście lapicydzi wrocławscy nie koncentrowali się wyłącznie na elementach architektonicznych, wykonywali też piękne działa rzeźbiarskie jakimi były nagrobki figuralne. Przykładem niech będzie sarkofag Henryka IV Probusa (około 1345 r.) umieszczony w ufundowanej przez niego kolegiacie św. Krzyża (obecnie znajduje się w Muzeum Narodowym). Szczególny podziw wzbudza rzeźbiarski kunszt wspaniale wykutej w kamieniu głowy księcia. Na tarczy biały orzeł ze złotą przepaską na czerwonym polu symbolizuje wychodzące z Wrocławia ówczesne dążenia do zjednoczenia ziem polskich.

Znaki kamieniarskie

Każdy szanujący się warsztat kamieniarski chciał „podpisać” swoje dzieło, tak jak to robią dzisiejsi artyści. Zwykła ludzka rzecz. Najczęściej umieszczano je na elementach nie dekorowanych rzeźbiarsko. Były jednak od tej zasady wyjątki: np. jeden ze znanych kamieniarzy wrocławskich umieścił swój znak na zapince płaszcza papieża. Znanych jest około 100 różnych znaków i pewnie to nie wszystkie. Najpełniejszy zbiór znaków kamieniarskich (z XIV i XV w.) zarejestrowany został na ratuszu.

Portal w Sali Książęcej ratusza, na którym można zobaczyć znaki kamieniarskie. Spisu znaków w katedrze dokonano też inwentaryzując zabytki. Nie dotarto pewnie do wszystkich, gdyż część z nich może być ukryta w niewidocznej części elementu kamiennego wbudowanego w obiekt.

   Powtarzające się znaki widać na budowlach.

   Inne znaki:

młotek, liść na portalu katedry litery duże: A, E, N, R, S oraz litery małe: h, y,

rysunki abstrakcyjne. Najczęściej pojawiającym się znakiem jest duża litera N. Intryguje on badaczy, gdyż występują w nim, na różnych obiektach, pewne różnice: inna jest wysokość znaku (do 1,5 cm), spotyka się jego lustrzane odbicie, rysowany jest kreską pojedynczą lub podwójną, naśladując krój pisma odręcznego. Krój pisma wrocławskiego jest twardy, a strzegomskiego miękki, falisty. Przyjmuje się jednak, że znaki te wyszły jednak z tego samego warsztatu kamieniarskiego. Na podstawie ilości znaków kamieniarskich występujących w budowli można wnioskować o ilości zatrudnionych kamieniarzy. czasem występuje nawet do 10 znaków na jednej budowli (w katedrze stwierdzono 70 znaków kamieniarskich). Sztuka kamieniarska była przekazywana z pokolenia na pokolenie i znaki rodowe ulegały pewnym zmianom z zachowaniem trzonu głównego. Wiele jednak wskazuje, że po śmierci ojca syn czasem przejmował jego znak. Interesującym przypadkiem jest portal kościoła św. Marii Magdaleny. Zachowały się tu trzy różne znaki. Trzeba mieć jednak sokole oko, aby je zobaczyć wśród brudu, zwietrzałych odprysków oraz różnych śladów i blizn na elementach kamiennych. Gdzie ich szukać? Najlepiej  na wewnętrznej stronie portalu. Trudno określić chronologie składania znaków pod dziełami, powstawały bowiem one na przestrzeni nie więcej jak 25 lat. Znaki kamieniarskie nie zawsze były mile widziane, raziły one szczególnie na ratuszu dawnych konserwatorów, którzy wypełniali je kitem o barwie kamienia. Nie zawsze postawione znaki na elementach kamieniarskich świadczyły o tym, że właściciel znaku brał udział w pracach rzeźbiarskich lub architektonicznych. Znaki mogą być tylko dowodem obecności wędrujących kamieniarzy podziwiających dzieła innych kolegów po fachu.

Wizerunki artystów kamieniarzy

   Inną formą znaczenia udziału kamieniarzy w dziele budowlanym było:

      - przedstawianie półnagich kamieniarzy pnących się po żebrach naw bocznych (np. w katedrze wrocławskiej),

      - popiersia twórców dzieła kamieniarskiego (np. popiersie w kapturze w kaplicy ratuszowej),

-         pokazanie z atrybutem zawodowym (z młotkiem kamieniarskim), postaci, która obrazuje czyn kamieniarza w ramach bogatej fundacji budowanego kościoła.

Prace kamieniarzy, których dzisiaj podziwiamy, były w owym czasie tylko znaczącym dodatkiem estetycznym do wznoszonych obiektów sakralnych i świeckich. Zapewne nie były tanie i tylko najbogatsi mogli sobie pozwolić na figurowe rzeźby kamieniarskie lub detale architektoniczne upiększające wznoszone budowle. Podstawowym materiałem budowlanym była jednak cegła. Wiele elementów kamieniarskich zniszczyły wojny, pożary, ząb czasu lub zwykła głupota ludzka. Dlatego ceńmy i chrońmy to, co wykonali nasi koledzy po fachu w minionych wiekach. Z dużym uznaniem wyrażam się o naszych naukowcach, historykach sztuki (R. Kaczmarek, M. Bukowski, M. Zlat i inni), którzy swoją żmudną pracą badawczą przybliżają nam wiedzę o rzeźbach, kamiennych elementach architektonicznych oraz o ludziach i warsztatach kamieniarskich dawnych epok.

Zdjęcia: autor

Czytaj więcej

Miedzy Europą a zadyszką finansową

Spośród wydarzeń, jakie miały miejsce w ciągu ostatnich miesięcy, na czoło wysuwa się Międzynarodowa Wystawa Marmurów, Kamienia i Technologii Kamieniarskich Marmomacc w Weronie. Oprócz możliwości obejrzenia przebogatej oferty targów i zobaczenia tego wszystkiego, co aktualnie stanowi standard w światowym kamieniarstwie, jak zawsze podczas wielkich imprez o ponad lokalnym charakterze doszło do wielu spotkań z działaczami związkowymi wielu organizacji kamieniarskich. Wszystko wskazuje na to, że wejście w kontakt z jedną z nich, organizacją EUROROC, stanowić może przełom w działalności ZPBK i jego istnieniu na forum międzynarodowym. Nasz kontakt z tą szacowną instytucją skupiającą związki i organizacje krajów Europy zaczął się już wcześniej, zanim reprezentacja polskiego związku pojawiła się w Weronie  w czerwcu bieżącego roku kilka telefonów z Brukseli powiązało nasze organizacje. Bezpośredni kontakt podczas Marmomacc zaczął się od komplementów pod adresem ZPBK. Wyrażono opinię na temat naszego związku, że jest świetnie zorganizowany, m.in. pani Fiorela Docquier, reprezentantka EUROROC-u w Brukseli, która koordynuje współpracę UE i EUROROC, poinformowała nas, że po wysłaniu ankiety do związków branżowych i innych reprezentacji kamieniarskich w kilku państwach kandydujących do UE, polski ZPBK odesłał ją najprędzej. Na targach byli obecni prezesi wszystkich europejskich związków kamieniarskich, w tym z krajów aspirujących do miana członka UE, tj. z Czech, z Węgier. Pojawienie się reprezentacji kamieniarzy z Polski prezes niemieckiego związku przyjął z pewnym zdziwieniem, był zaskoczony istnieniem w naszym kraju organizacji związkowej kamieniarzy. Jednocześnie wyraził zainteresowanie przyjazdem do Polski, by zapoznać się bliżej z działalnością naszej organizacji. Również Włosi reprezentujący Marmomacchine, jeden z największych związków działających w kraju Boccacia i Petrarki, wyrazili chęć nawiązania współpracy z naszym związkiem, zaproponowali nam wspólne zorganizowanie targów lub pawilonu na istniejących targach w Polsce. Miłym akcentem na targach Marmomacc 2001 było spotkanie członków ZPBK, którzy wyrazili uznanie dla działalności związku (np. Michał Nowak z Marble & Quartzite Polska sp. z o.o.  w trakcie rozmowy mówił z entuzjazmem o listopadowym kongresie, na którym chciałby podzielić się swoimi doświadczeniami, a inni ze spotkanych tam Polaków wyrażali chęć opowiedzenia np. o nowoczesnych metodach zabezpieczania kamienia). W okresie poprzedzającym wyjazd do Włoch ZPBK ogłosił zbiórkę próbek kamienia wydobywanego w kopalniach na terenie naszego kraju, które następnie miały być zawiezione w okolice Werony i przekazane do Videomarmoteki w celu poszerzenia reprezentatywności jej zbiorów kamieni z całego świata. Próbki są już w Videomarmotece, miejmy nadzieję, że dzięki temu staną się znane znacznie większej liczbie osób profesjonal-nie bądź amatorsko zajmujących się kamieniem. Nowy organizator imprez targowych z Warszawy, firma CEE Międzynarodowe Targi Warszawskie Sp. z o.o., i ZPBK podpisali porozumienie dotyczące współpracy przy organizacji tegorocznych targów dla sektora kamienia naturalnego w naszym kraju. Ambicje CEE sięgają znacznie dalej, bo chętnie widziałby on na swoim obiekcie również wystawców zza granicy, ale to pieśń przyszłości. Póki co, podpisy pod dokumentem porozumienia złożyli dyrektor naczelny Constantine Bridgeman i prezes Bożena Modlińska. Z punktu widzenia zwyczajów powszechnie panujących w krajach takich, jak Włochy czy Niemcy, można by powiedzieć  nareszcie. Targi o nazwie Ceramika i Kamień, które odbyły się w Warszawie w dniach  9 - 11 października 2001 roku, ich uczestnicy, członkowie Związku Pracodawców Branży Kamieniarskiej, uznali za sukces związku i organizatora. Na miejscu udało się zorganizować wspólne stoisko członków związku, na którym pod patronatem ZPBK prezentowały swoją ofertę cztery firmy: Kamieniarz Kielce, EuroGranit Sp. z o.o., Czernica Granit, GranMar. PPHU Gromos niestety z powodu późnego zgłoszenia nie miał już możliwości zaprezentowania się wspólnie z pozostałymi członkami związku, ale przynajmniej skorzystał z przysługujących im przywilejów i podobnie jak oni wyraził swoje zadowolenie z uczestnictwa w targach. Mimo że w czasie imprezy pojawiały się różne drobne niedociągnięcia organizacyjne, to w opinii wystawców tłumaczy je brak doświadczenia debiutanta. Należy zaznaczyć, że firmy, które zdecydowały się na skorzystanie z oferty skierowanej do członków ZPBK przez CEE MTE otrzymały 30% rabat na powierzchnię wystawową. Stoisko ZPBK było darmowe. Każda z firm miała do dyspozycji 8 mkw stoiska. Organizatorzy targów Ceramika i Kamień ocenili współpracę ze związkiem jako korzystną i wyrazili nadzieję na dalszą współpracę przy organizowaniu przyszłorocznych targów. Wszelkie warunki uczestnictwa członków związku w przyszłorocznej edycji targów będą ustalane na początku przyszłego roku. Za sukces związku należy uznać i ten fakt, że podczas trwania targów zgłosiły chęć przystąpienia do związku cztery firmy. Usłyszeliśmy wiele pozytywnych opinii i słów poparcia dla naszych działań. Wobec mediów i instytucji oraz zainteresowanych imprezą związek występował w charakterze patrona targów, sam zaś zobowiązał się do wspierania ich merytorycznego oraz współpracy przy ustalaniu programu i organizacji seminariów fachowych towarzyszących targom oraz wyborze prelegentów. W świetle podpisanej umowy ZPBK wspomógł CEE przy sprzedaży targów i kontak-tach z kluczowymi firmami branży, jego zada-niem była też aktywna promo-cja targów wśród swoich członków oraz zamieszczenie informacji w wydawnictwach własnych. Uzgodniona została wymiana bieżąca informacji o najważniejszych wydarzeniach dotyczących branży kamienia naturalnego oraz zaproszenie CEE na spotkania kamieniarzy organizowane przez ZPBK. Należy też odnotować gest Geoservice'u Christi. Ten organizator największych targów w kraju zaoferował naszej organizacji na najbliższych targach darmowe stoisko o powierzchni 6 mkw.  Przez cały czas trwania targów na stoisku będzie obecna osoba udzielająca informacji na temat związku. W ten sposób będzie możliwe zasięgnięcie bieżącej informacji o tym, co się aktualnie dzieje oraz o planach na nieodległą przyszłość. Być może dojdzie do spotkania ze związkowcami zza granicy, na razie jednak trudno powiedzieć coś bliższego. Kolejne spotkanie robocze zarządu odbyło się 21.09.2001 w Opolu. Omawiano propozycje tematów do przedstawienia na I Kongresie Kamieniarzy, na przykład: nowoczesne maszyny i technologie, zastosowanie chemii w kamieniarstwie, komputer i Internet w zakładzie kamieniarskim, aspekty prawne i wymogi przy zawieraniu umów, sposoby rozwiązywania problemów wynikłych w postępowaniu kontrolnym inspekcji pracy i sanepidu w zakładach kamieniarskich, marketing i reklama w firmach kamieniarskich, istnienie komisji rzeczoznawców do rozpatrywania spornych spraw jako ciało ZPBK, planowanie spotkań podczas targów w Weronie. Zebrani członkowie rozpatrywali kandydatury prelegentów na kongres, tradycyjnie już wrócił temat finansów - rozmawiano o niezbyt dobrej kondycji finansowej ZPBK, szukano również sposobów pozyskania funduszów na działalność statutową.

Marmomacc w cieniu WTC

W kalendarzu kamieniarskich imprez targowych w Europie poczesne miejsce zajmują targi Marmomacc. Ich organizator, Centrum Targowe Veronafiere z Werony, co roku we wrześniu udostępnia swoje powierzchnie wystawiennicze dla zajmujących się profesjonalnie kamieniem naturalnym z całego świata, którzy demonstrują na nich wyniki swojej dotychczasowej pracy. W tym roku Międzynarodowe Targi Marmurów, Kamienia i Technologii Kamieniarskich MARMOMACC organizowane były po raz 36 i przypadły na dni 27 - 30 września. Organizatorzy świetnie zadbali nie tylko o znakomite warunki ekspozycji kamieni, galanterii kamieniarskiej, wyrobów z kamienia, maszyn i urządzeń, ale też i o różne towarzyszące targom szkolenia, konferencje, prezentacje, odczyty itp. Tradycyjnie już znakomicie zadbano o żurnalistów, co jasno pokazuje, że odpowiedzialni za powodzenie imprezy pracownicy Veronafiere dobrze wiedzą, kto może im w osiągnięciu sukcesu pomóc. Słabo natomiast wypadła obsługa informacyjna zwiedzających, szczególnie gości z zagranicy, którzy pytając stojące w różnych punktach centrum wystawowego hostessy nie byli w stanie otrzymać kompetentnej informacji o poszukiwanych materiałach, maszynach czy imprezach. Mimo ich zapewnień o biegłym władaniu jednym z popularnych języków międzynarodowych bezpośrednia konfrontacja obnażała ignorancję nie tylko w tym zakresie, lecz nawet jeśli idzie o program imprezy. Wywoływało to u przyjezdnych zza granicy niepotrzebną irytację. A liczba wydarzeń towarzyszących była taka, że eliminowała możliwość uczestnictwa we wszystkich, dlatego zainteresowani musieli dokonywać selekcji i z wielu rezygnować. Oficjalne otwarcie targów nastąpiło w czwartek o godzinie 10.30. Obok samej inauguracji imprezy wydarzeniem dnia stała się prezentacja świeżo wydanej książki „World Marketing HandBook 2001”, wydanej przez Gruppo Editoriano Faenza Editore. Publikacja wywołała spore zainteresowanie nie tylko ludzi związanych zawodowo z kamieniem. Również w czwartek przy drzwiach zamkniętych odbyła się konferencja członków włoskiej organizacji Interstone Press zrzeszającej dziennikarzy piszących na temat kamienia, a przez niemal dziewięć godzin (od 9.00 do 18.00) trwał mityng pod nazwą Master in Stone Technology and Design (Mistrz w technologii kamieniarskiej i projektowaniu), który kontynuowano do ostatniego dnia imprezy; mityng został zorganizowany przez Narodowy Instytut Handlu Zagranicznego, Centrum Targowe Veronafiere, związek przedsiębiorców Marmomacchine oraz ISIM. W piątek, drugim dniu imprezy, już o 9.00 rozpoczęła się konferencja pod tytułem „Marmur okręgu Werony. Zmiany wyceny i jakości pracy”. Z pewnością jej problematyka mogłaby zainteresować kamieniarzy w naszym kraju, bowiem zmiany w technologiach i technikach pracy z kamieniem wraz z przenikaniem ich do naszego kraju wymuszają nowe spojrzenie na swój zakład pracy. W tym samym dniu odbyło się również interesujące seminarium poświęcone aktualnej sytuacji i perspektywom przedsiębiorstw, których podstawę działalności stanowi kamień ozdobny, dekoracyjny oraz w formie okładzin, stosowany w obiektach sakralnych. Organizatorem seminarium była Włoska Izba Handlowa w Brazylii, ze stanu Rio de Janeiro, przy współpracy VeronafiereW tym samym czasie konferowal amery-kańscy architekci, a równolegle do wymienio-nych prowadzili rozmowy delegaci regionu Belga z Valloni. Odbyła się także bardzo ciekawa prezentacja pod nazwą „The Construction Material Certification” - przedstawiono produkt z kamienia, który odpowiada wszystkim wymaganiom Europejskiego Komitetu Technicznego (CEN). Wymagania te będą uważane za standardy w przemyśle kamienia naturalnego na świecie od września 2003 roku. Określenie standardów było inicjatywą Centrum Testowania Marmurów, Granitów i Kamieni Naturalnych, które powstało przy udziale firm sektora kamieniarskiego oraz dotacji krajów Unii Europejskiej. Przybyli na prezentację mogli obejrzeć, w jaki sposób testuje się wytrzymałość kamienia na oddziaływanie chemiczne oraz fizyczne. Natomiast wieczorem podczas galowego wieczoru w sali Margherita Centrum Biznesu w Weronie powołana do życia w 1319 roku i reaktywowana wysiłkiem szefostwa Centrum Wystawienniczego Veronafiere oraz grupy przedsiębiorców organizacja kamieniarska o nazwie Starożytna Korporacja Sztuki Kamieniarskiej wręczyła swoje Insygnia Mistrzów Sztuki Kamieniarskiej 2001. Na sali pojawiły się wybitne osobistości sektora kamieniarskiego z całego świata, które stanowiły publiczność tego niezwykle prestiżowego wydarzenia. „Cubetto”- historyczne insygnię Starożytnej Korporacji Sztuki Kamieniarskiej - wraz ze srebrną plakietką wręczono pięciu osobom: projektantowi Li Chung Pei, dziennikarzowi Claudio Pasqualetto, przedsiębiorcy Alberto Giacomini, prezydentowi Kamieniarskiego Centrum Testowania Materiałów w Volargne Filiberto Semenzin oraz rzeźbiarzowi Fabrizio Cinetto. Do atrakcji przedostatniego dnia targów (sobota) zaliczyć na pewno należy seminarium pod nazwą „Kultura kamieniarska - od teorii do praktyki” oraz spotkanie przedstawicieli związków kamieniarskich z krajów członkowskich organizacji EUROROC. Kulminacją dnia i jednym z najważniejszych wydarzeń tegorocznych targów była jednak uroczystość wręczenia nagród w konkursie International Stone Architecture Award. Nagrody przyznano: Fernando Tavorze za Rozbudowę parlamentu portugalskiego w Lizbonie(1)Kengo Kuma & Associates za Muzeum Kamienia w Tochigi w Japonii(2) Gilles Perraudin za Piwnice winne w Vauvert we Francji(3)Franco Mancuso za Renowację Piazza Grande w Palmanova we Włoszech(4). Nagrodę „ad memoriam” upamiętniającą osiągnięcia architektów, którzy w szczególny sposób wykorzystywali kamień tworząc dzieła architektury współczesnej, przyznano amerykańskiemu architektowi Gordonowi Bunshaftowi za Bibliotekę Rzadkich Ksiąg i Manuskryptów Beinecke w New Haven(5) w USA (1963). Nagrodzone prace międzynarodowe jury wybrało spośród trzydziestu siedmiu zgłoszonych realizacji. W niedzielę, ostatnim dniu targów, warto odnotować wykład na temat „Właściwe metody eksploatacji zasobów marmuru”. Jak można było zauważyć, w ostatnim czasie wyraźnie wzrosło zainteresowanie targami przez firmy z krajów, które do tej pory miały niewielki udział w wydobyciu kamienia naturalnego. W 36. edycji targów swoje wyroby prezentowało blisko 1200 firm z ponad 33 krajów, co jest gorszym wynikiem od ubiegłorocznego. Szczególnie zauważalny był brak przedstawicieli z USA i krajów arabskich. Nie było też widać polskich stoisk, a naszych krajan można było jedynie spotkać na stoiskach dużych firm, które mają swoje przedstawicielstwa w Polsce. Na frekwencję odwiedzających wywarły wpływ wydarzenia z 11 września bieżącego roku w Stanach Zjednoczonych - niepewność tego, co może się wydarzyć w miejscu, gdzie w jednym czasie gromadzi się ogromna liczba ludzi, sparaliżowała wyobraźnię miejscowych Włochów i w efekcie początkowe dni nie napawały optymizmem organizatorów i wystawców. Później było lepiej, ale do końca jednak nie udało się wyjść z cienia Manhattanu. Co warto podkreślić, wśród zwiedzających dało się zauważyć całkiem pokaźne grupy obywateli RP, którzy powoli zaczynają traktować wyjazd na targi do Włoch jako swój zawodowy obowiązek. Wśród wystawców swoją obecność mocno zaakcentowali Hiszpanie, których wspólne stoisko zajęło połowę jednej z potężnych hal wystawienniczych. Na stoiskach temperamentnych synów kraju flamenco i corridy można było obejrzeć znakomitą ofertę kamieni, wprawiającą już w lekkie zaniepokojenie Włochów. Nie bez kozery zresztą, ponieważ Hiszpanie bez pardonu szturmują europejski rynek kamienia naturalnego. Podobnie atrakcyjne i równie wielkie zarazem było stoisko przybyszów zza wielkiej wody, a konkretnie z Brazylii. I tu nie zabrakło wspaniałych surowców kamiennych oraz produktów wytworzonych z nich, które wywoływały westchnienia kręcących się między stoiskami kamieniarzy oraz inwestorów z całego niemal świata. Oczywiście najwięcej było Włochów, którzy - jak sami twierdzą na targach MARMOMACC muszą się wystawiać już nawet nie dlatego, żeby zawrzeć nowe umowy czy zdobyć zamówienia, lecz dla zapewnienia wszystkich liczących się przedsiębiorców we Włoszech, jak i stałych klientów spoza kraju, o swojej dobrej kondycji i trwałej, mocnej pozycji na rynku. Podczas tegorocznej edycji targów Marmomacc kontynuowano pomysł sprzed roku prezentacji zastosowania kamienia w kształtowaniu przestrzeni łazienek pod nazwą „The caress of water”. Zaprezentowano nowe pomysły użycia m.in. marmuru do tworzenia wanien o nowoczesnym wzornictwie, umywalek, a także stosowania kamienia wszędzie tam, gdzie dotychczas niepodzielnie panuje ceramika. Jednym z przebojów targów była nowoczesna frezarka sterowana numerycznie firmy SIMEC, którą wykonano wspaniałą rzeźbę eksponowaną w centralnym miejscu jednej z hal targowych. Dało się zauważyć tendencję do coraz powszechniejszego stosowania sterownia numerycznego w różnego typu maszynach, czy to do cięcia blatów czy wykonywania rzeźb. Targi pokazały też, w jakim tempie rośnie liczba urządzeń technologicznej rodziny waterjeta do superprecyzyjnej obróbki kamienia. Bez wątpienia sensacją była maszyna francuskiej firmy Thibaut o symbolu TSH 1800, przeznaczona do cięcia poziomego, która w opinii specjalistów może wywołać sporo zmian w technologii obróbki kamienia. Wśród wystawców kamieni bardzo interesująco wypadła firma jednego z największych potentatów na włoskim rynku - Antoliniego Luigiego. Na stoisku tego zasłużonego dla przemysłu kamieniarskiego przedsiębiorcy można było zobaczyć unikatowe kamienie o niezwykle fantazyjnych fakturach i przebogatej palecie barw. Oczywiście nie sposób opisać wszystkich wrażeń, jakich dostarczyły kolejne targi MARMOMACC, szczególnie jeżeli wziąć pod uwagę, że każdy ze zwiedzających ma swoją optykę patrzenia na to wielkie kamieniarskie święto. Ale jedno jest pewne, nikt kto znalazł się w Weronie w tym czasie nie żałował czasu poświęconego na poznanie aktualnej oferty kamieniarskiej i bez wątpienia znacznie wyraźniej dostrzega dystans dzielący własny rynek kamienia naturalnego do rynków krajów tworzących czołówkę światowego kamieniarstwa.