Fontanny

Szczegóły

Opublikowano: poniedziałek, 18, czerwiec 2007 15:03

W świecie starożytnym woda pełniła podwójną rolę: praktyczną i symboliczną. Będąc pod kontrolą, ujarzmiona za pomocą kanałów i basenów, zaspokajała zarówno potrzeby życiowe jak i estetyczne. Wykradana Tygrysowi, Eufratowi i Nilowi i rozprowadzana za pomocą sieci kanałów oraz rozmaitych urządzeń melioracyjnych, umożliwiła powstanie ogrodów, które od początku istnienia cywilizacji są podstawowym przejawem dążenia człowieka do zaspokojenia potrzeb estetycznych oraz potrzeby zwrócenia uwagi na siebie poprzez upiększenie swojego domu i otoczenia. Najważniejszym pod względem architektonicznym i inżynierskim urządzeniem wodnym, zarówno w ogrodach Wschodu jak i Zachodu, jest niewątpliwie fontanna. Żadne inne urządzenie nie osiągnęło takiej różnorodności form oraz rozwiązań technicznych. Występowały już w ogrodach Babilonu, znane były w sanktuariach, gajach, nimfeach, atriach oraz, przede wszystkim, termach Grecji i Rzymu. Osobą odpowiedzialną za opiekę nad instalacjami wodotrysków był aquarius. W średniowieczu fontanna występowała przede wszystkim w wirydarzach klasztornych akcentując skrzyżowanie alejek, czasami bywała głównym elementem ogrodów zabaw pod murami zamku. Najistotniejszą rolę odgrywały fontanny w ogrodach  Islamu, zarówno na Bliskim Wschodzie jak i w Hiszpanii. Woda stanowiła w nich najbardziej charakterystyczny element, co podyktowane było względami praktycznymi  dawała wytchnienie podczas upałów. Najwspanialsze ogrody arabskie, jakie  zachowały się do dzisiejszych czasów znajdują się w Hiszpanii: w Alhambrze i Sewilli. Łączą one w sobie zwyczaje i upodobania arabskie, sztukę oraz wysoką technikę ogrodniczą, wykształcone na wielkich cywilizacjach Wschodu oraz hellenistycznej. W zespole zamkowym Alhambry najpiękniejsze założenia ogrodowe stanowią dziedzińce: Patio de las Arrayanes, Patio de Deraxa, Patio de la Reja oraz Patio de los Leones (Dziedziniec Lwów). We wszystkich znajdują się fontanny lub baseny z wodotryskami, ale najpiękniejsza jest fontanna Lwów. W renesansie baseny fontann budowano zazwyczaj na planie koła, kwadratu lub wieloboku foremnego. Obramowane były wysoką bortnicą z marmuru lub innego kamienia. W środku stawiano wysoki i bogato zdobiony trzon, który podtrzymywał dwie lub trzy czasze wodne. Czasze, zmniejszając się stopniowo ku górze, umożliwiały kaskadowe przelewanie się wody. Z rzeźby zwieńczającej trzon fontanny wytryskała woda. W ogrodach renesansowych fontanny budowano na przecięciach i na zakończeniach ważniejszych osi widokowych  przy ścianach. Ich baseny miały wówczas formy przepołowione. W odróżnieniu od fontann wolno stojących, te były wyraźnie ukierunkowane. Bogata i zróżnicowana forma terenu Italii inspirowała do tworzenia złożonych układów wodnych. Niezwykle okazałe zespoły występują w Villa Lante, Villa d'Este czy w  Capraroli. Bardzo rozpowszechnione w ogrodach XVI-wiecznych były tzw. sztuki wodne. Były to sprytnie ukryte urządzenia powodujące, że odwiedzający uruchamiając nieświadomie taki mechanizm (poprzez nadepnięcie, dotknięcie ręką itp.) byli oblewani znienacka  wytryskującym strumieniem. Takie niespodzianki czekały na gości m.in. w Villa Lante, ogrodach Boboli i wielu innych. W ogrodach barokowych fontanny stosowane były w miejscach eksponowanych i ważnych kompozycyjnie, ale także w kameralnych rozwiązaniach wnętrz ogrodowych. Kształtowano je bardziej płasko niż w renesansie, z reguły bezpiętrowo, szczególnie w miejscach widokowych. Charakterystyczne dla baroku jest kształtowanie strumieni wody w postaci wielu mniejszych strumyków tworzących słupy, piramidy, itp. Większe zespoły tworzyły czasami aleje fontann. W późniejszych epokach, kiedy to nastała moda początkowo na „chińszczyznę”, potem na naturalizm i „malowniczość”, zaprzestano stosowania tak sztucznej formy, jaką jest fontanna. Pojawiały się sporadycznie i bez takiego przepychu, jak dotychczas. We współczesnej sztuce ogrodowej fontanny służą między innymi wprowadzeniu do ogrodów nowoczesnej abstrakcyjnej rzeźby, owocując czasami w postaci wybitnych dzieł architektury krajobrazu. W całej historii  aż do ery techniki  najpiękniejsze fontanny zaopatrywane były w wodę wyrzucaną do góry za pomocą sił grawitacji, a nie, jak to się teraz dzieje, pomp elektrycznych. Jednostajny strumień uzyskiwano przez zastosowanie systemu rur o coraz mniejszych średnicach oraz różnego rodzaju zaworów. Taki system rozprowadzał często wodę po całym ogrodzie. W pierwotnych formach woda spływała po prostu przez krawędź kształtując w ten sposób zamierzony efekt. Fontanny można z grubsza podzielić na dwie kategorie. Do pierwszej zalicza się te dekorowane rzeźbami, a do drugiej te, w których woda, jej szum i kształt strumienia, jest atrakcją samą w sobie. Fontanny włoskich ogrodów renesansowych dekorowane były rzeźbami największych ówczesnych artystów, ale nawet one blakną wobec dzieł, które nieco później przyozdobiły ogród w Wersalu. Zasadniczo w ogrodach formalnych, jakie zdominowały Europę doby renesansu i baroku, a które miały swoje kontynuacje i nawiązania także w późniejszych epokach, bogato dekorowane baseny z fontannami były bardzo często integralnymi częściami, czy wręcz osnowami całych założeń pałacowo-parkowych. Tam, gdzie nie ma ozdoby w postaci rzeźby, fontanna musi wyróżniać się w inny sposób; wysokością, na jaką tryska woda, kształtem strumienia, kolorowym oświetleniem. W ogrodach Islamu, gdzie rzeźby figurowe są zakazane przez Koran, urok fontann tkwił często w ich prostocie. Przypominały w ten sposób swój podstawowy cel, jakim jest dawanie ochłody podczas upałów. Fakt, że pozostająca w nieustannym ruchu woda jest przyczyną szybszego zużycia materiału, jakim jest stosunkowo miękki kamień, doprowadził w końcu do poszukiwania nowych budulców do tworzenia fontann. Z czasem zaczęto stosować marmur oraz metal zamiast, jak dotychczas, różnych rodzajów skał. Historia pokazuje, że dynamizm i atrakcyjność wody w ruchu pozostaje niezmienna przez stulecia i fascynuje człowieka niezależnie od zmieniających się stylów rzeźby i innych architektonicznych dekoracji.

• « poprz.
• nast. »