EUROPEJSKIE ZASADY DOPUSZCZANIA WYROBÓW Z KAMIENIA NATURALNEGO DO OBROTU I STOSOWANIA
Prezentowany tekst jest drugą częścią artykułu opublikowanego przez autora w nr. 4/17/2002 dwumiesięcznika „Świat Kamienia” dotyczącego aktualnie funkcjonujących w Polsce zasad dopuszczania wyrobów z kamienia naturalnego do obrotu i stosowania. Część druga dotyczy zasad europejskich, które obowiązywać będą z chwilą przyjęcia przez Polskę w całości Dyrektywy Europejskiej nr 89/106 oraz wdrożenia do Polskich Norm Europejskich zharmonizowanych z wymienioną dyrektywą, dotyczących kamieni naturalnych. Przewiduje się, że nastąpi to najprawdopodobniej w połowie 2004 r.
Przepisy Unii Europejskie
Podstawowym dokumentem regulującym zasady dopuszczenia wyrobów budowlanych do stosowania w budownictwie na obszarze Unii Europejskiej jest Dyrektywa Europejska 89/106/EWG „Wyroby Budowlane”. Przyjęto naczelną zasadę, że wyroby budowlane (w tym wyroby z kamienia naturalnego) powinny mieć takie właściwości, aby obiekty budowlane, w które zostały one wbudowane, spełniły wymagania podstawowe określone w dyrektywie:
- nośności i stateczności,
- bezpieczeństwa pożarowego,
- higieny, zdrowia i środowiska,
- bezpieczeństwa użytkowania,
- ochrony przed hałasem,
- oszczędności energii i izolacyjności termicznej.
Jednocześnie w dyrektywie przyjęto, że wymagania dla wyrobów budowlanych zawarte będą w odnośnych normach europejskich (EN), tzw. zharmonizowanych z dyrektywą (opracowanych na podstawie mandatu Komisji Europejskiej - kamienie naturalne obejmują mandaty nr: M/119 Posadzki, M/121 Wyroby ścienne). Zgodnie z powyższym zapisem wyroby z kamienia naturalnego powinny spełniać wymagania norm europejskich. Wszystkie wymienione normy europejskie po ich publikacji będą sukcesywnie przyjmowane jako normy EN-PN.
Badania poszczególnych właściwości kamieni naturalnych i wyrobów wykonywane będą w ramach badań wstępnych typu, które obejmują swym zakresem nowe złoża oraz nowe produkty oraz badań realizowanych w zakresie prowadzonej fabrycznej kontroli produkcji, tzn. bieżącej atestacji produkowanych kamieni. Zakres i częstotliwość prowadzenia badań właściwości wyrobów z kamienia naturalnego podano dla każdego ich rodzaju w poszczególnych normach europejskich zawierających wymagania jakościowe. Zgodnie z powyższymi stwierdzeniami wynikającymi z postanowień Dyrektywy Europejskiej 89/106/EWG podstawą do uznania, że wyrób z kamienia może być dopuszczony do obrotu i stosowania w budownictwie, jest jego zgodność z normami europejskimi.
Zgodność ta musi być potwierdzona atestem zgodności w postaci certyfikatu zgodności, wydanego przez upoważnioną jednostkę certyfikującą lub deklaracji zgodności wydanej przez producenta.
Zgodność wyrobu jest potwierdzana na podstawie procedur tzw. systemów atestacji zgodności. W przypadku kamieni naturalnych będą stosowane następujące systemy, w zależności od ich przeznaczenia:
Dla wyrobów z kamienia, które powinny spełnić wymagania odporności na ogień oraz limit zawartości materiałów organicznych:
System atestacji 1 obejmujący:
- certyfikację zgodności wyrobu przez upoważnioną jednostkę certyfikującą na podstawie:
- zadania producenta
- fabrycznej kontroli produkcji
- uzupełniających badań próbek, pobranych w fabryce, prowadzonych przez producenta zgodnie z ustalonym planem badań,
- zadania upoważnionej jednostki:
- wstępnego badania wyrobu (badanie typu),
- wstępnej inspekcji fabryki i fabrycznej kontroli produkcji
- ciągłego nadzoru, oceny i akceptacji fabrycznej kontroli produkcji,
- ewentualnych badań sondażowych (auditowych) próbek pobranych w fabryce, na rynku lub placu budowy.
Dla wyrobów nie objętych dodatkowymi wymaganiami:
System atestacji 3, druga możliwość obejmująca:
- wstępne badanie wyrobu (badanie typu) prowadzone przez upoważnione laboratorium,
- fabryczną kontrola produkcji.
Dla wyrobów z kamienia stosowanych na zewnątrz, dla których nie wymaga się badań odporności na ogień:
System atestacji 4, trzecia możliwość obejmująca:
- wstępne badanie wyrobu (badanie typu) prowadzone przez producenta,
- fabryczną kontroli produkcji.
Treść deklaracji zgodności oraz znakowanie i etykietowanie znakiem CE podano poniżej.
Schemat ideowy europejskiej procedury dopuszczania wyrobów z kamienia naturalnego do obrotu i stosowania przedstawiono na rys. 1.
Rys. 1. Europejska procedura dopuszczania wyrobów z kamienia naturalnego do obrotu i stosowania.
Podane systemy atestacji zgodności nie wykluczają oczywiście możliwości uzyskania przez producenta certyfikatów na wyroby w jednostkach certyfikujących, jak również wykonywania badań w jednostkach niezależnych. Po spełnieniu podanych procedur wyrób z kamienia może być oznakowany znakiem „CE” i wprowadzony do obrotu i stosowania na terenie Unii Europejskiej.
Deklaracja zgodności dla wyrobów z kamienia naturalnego
Deklaracja powinna zawierać:
- nazwę i adres producenta lub jego autoryzowanego reprezentanta w UE i miejsce produkcji,
- opis wyrobu (typ, identyfikacje, stosowanie itp.) i kopię informacji dotyczącą oznakowania znakiem CE,
- kraj, z którego pochodzi wyrób,
- szczególne warunki stosowania wyrobu (np. zastosowanie zabezpieczeń ze względu na szczególne warunki itp.),
- numer fabrycznej kontroli produkcji,
- nazwisko i stanowisko osoby podpisującej deklarację ze strony producenta.
Do deklaracji powinien być dołączony certyfikat fabrycznej kontroli produkcji, wydany przez notyfikowaną jednostkę zawierający:
- nazwę i adres jednostki notyfikowanej,
- numer certyfikatu wydanego dla fabrycznej kontroli produkcji,
- warunki i okres ważności certyfikatu,
- nazwisko i stanowisko osoby podpisującej certyfikat.
Powyższa deklaracja powinna być sporządzona w języku oficjalnym lub języku danego kraju, w którym wyrób będzie stosowany.
Znakowanie i etykietowanie znakiem CE
Producent lub jego autoryzowany przedstawiciel powinien oznaczyć wyrób z kamienia spełniający wymagania dyrektywy i odnośnej normy znakiem CE oraz dołączyć dokument zawierający następujące dane:
- numer identyfikacyjny jednostki certyfikującej (tylko dla kamieni badanych w systemie 1)
- numer i adres producenta,
- ostatnie dwie cyfry roku, w którym oznakowano wyrób,
- numer certyfikatu fabrycznej kontroli produkcji (jeśli wymagany),
- odwołanie się do odpowiedniej normy EN,
- opis wyrobu,
- informację dotyczącą właściwości kamienia (deklarowane wartości, klasy, kategorie itp.).
Ocena zgodności i fabryczna kontrola produkcji
Ocenę zgodności wyrobu należy dokonać na podstawie wstępnego badania typu i fabrycznej kontroli produkcji. Jest ona wykonywana przy pierwszym badaniu według normy lub w przypadku rozpoczęcia produkcji z nowego materiału (surowca) bądź też na skutek stwierdzonych zmian materiału (surowca), konieczna jest również, gdy stwierdzono zmiany jakości wyrobu w ramach fabrycznej kontroli produkcji. Badania nowego typu wyrobu powinny być przeprowadzone przed jego wprowadzeniem do sprzedaży dla potwierdzenia jego jakości i zgodności z normą.
Fabryczna kontrola produkcji
Fabryczny system kontroli produkcji powinien być udokumentowany. System ten powinien obejmować procedury wewnętrznej kontroli produkcji gwarantujące, że wyrób wprowadzony na rynek jest zgodny z wymaganiami normy EN i wartościami deklarowanymi przez producenta.
Badania wykonywane przez producenta są częścią fabrycznej kontroli produkcji. Ich przykładowy zakres i częstotliwość dla bloków surowych według PrEN 1467 Kamień naturalny - Bloki surowe -Wymagania podano w tablicy 1. Badania należy przeprowadzić zgodnie z wymaganiami i metodami podanymi w omawianej normie EN.
System powinien dokumentować następujące informacje:
- identyfikacje badanego wyrobu,
- informacje o pobieraniu próbek,
- miejsce pobrania próbek,
- identyfikację pobrania próbek z produkcji,
- rodzaj i numer próbki,
- zastosowane metody badań,
- wyniki badań,
- zapisy z kalibracji aparatury.
Tablica 1. Częstotliwość kontroli bloków surowych w ramach fabrycznej kontroli produkcji.
Kamień naturalny - normy europejskie
Normy z zakresu kamieni naturalnych opracowywane są w ramach Komitetu Technicznego CEN/TC 246 "Kamień naturalny" oraz CEN TC125. Realizowane są w trzech Grupach Roboczych:
WG1 - Terminologia
- PN-EN 12440 Mianownictwo kamieni naturalnych
- PrPN-EN 12670 Terminologia kamieni naturalnych
WG2 - Metody badań
- PN-EN 1925 Oznaczanie nasiąkliwości kapilarnej
- PN-EN 1926 Oznaczanie wytrzymałości na ściskanie
- PN-EN 1936 Oznaczanie gęstości i porowatości
- PN-EN 12370 Oznaczanie odporności na krystalizację
- PrPN-EN 12371 Oznaczanie odporności na mróz
- PrPN-EN 12372 Oznaczanie wytrzymałości na zginanie pod wpływem koncentrycznej siły
- PrPN-EN 13161 Oznaczanie wytrzymałości na zginanie pod wpływem stałej siły
- PrPN-EN 13364 Oznaczanie wytrzymałości na wyrwanie kotew
- PrEN 13373 Oznaczanie charakterystyki geometrycznej wyrobów
- PrPN-EN 13755 Oznaczanie nasiąkliwości w warunkach ciśnienia atmosferycznego
- PN-EN 12407 Opis petrograficzny kamieni naturalnych
- PrEN Oznaczanie dzwiękochłonności. Szybkość rozchodzenia się dźwięku
- PrEN Oznaczanie ścieralności
- PrEN Oznaczanie twardości Knoopa
- PrEN Oznaczanie odporności termicznej
- PrEN Oznaczanie współczynnika poślizgu
- PrEN Oznaczanie energii pęknięcia
- PrEN Oznaczanie mrozoodporności metodą krystalizacji
- PrEN Oznaczanie odporności na oddziaływanie SO w obecności wilgoci
- PrEN Oznaczanie dynamicznego modułu sprężystości
- PrEN Oznaczanie statycznego modułu sprężystości
- PrEN Oznaczanie jakości powierzchni końcowej
- PrEN Oznaczanie współczynnika rozszerzalności cieplnej
WG3 Wyroby z kamienia naturalnego
- PrEN 1467 Bloki surowe. Wymagania
- PrEN 1468 Płyty surowe. Wymagania
- PrEN 1469 Płyty okładzinowe. Wymagania
- PrEN 12057 Płytki modułowe. Wymagania
- PrEN 12058 Płyty posadzkowe i schodowe. Wymagania
- PrEN 12059 Wymiarowe kamienie obrobione. Wymagania
PN-EN 771-6 Wymagania dotyczące elementów murowych – Część 6: Elementy murowe z kamienia naturalnego
Uwaga: W zamieszczonym wykazie norm EN, normy oznaczone jako PN-EN lub prPN-EN są wdrożone do Polskich Norm lub w trakcie procedury wdrażania.
Terminologia kamieni naturalnych
Opracowane zostały dwie normy porządkujące terminologię, nazewnictwo oraz klasyfikację złóż kamieni naturalnych. Są to normy: pr PN EN 12440 Mianownictwo kamieni naturalnych oraz pr PN EN 12670 Terminologia kamieni naturalnych. Norma dotycząca mianownictwa obejmuje swym zakresem sposób opisu złóż kamieni naturalnych (nazwę złoża, rodzaj kamienia, jego tradycyjną nazwę, kolor, lokalizację złoża). W załączniku do normy podany jest wykaz złóż kamieni naturalnych państw europejskich, obecnie eksploatowanych. Wymagania tej normy powoływane są we wszystkich normach EN zawierających wymagania dla wyrobów - dołączony wykaz kamieni naturalnych zawiera tylko kamienie sprawdzone badaniami jakościowymi i jest wskaźnikiem dla kupującego, że dany wyrób pochodzi z pewnego źródła, o znanych parametrach jakościowych. Omawiana norma nie ma odpowiednika w normach krajowych. W normie znajduje się załącznik z wykazem złóż polskich kamieni naturalnych. Zostanie on przekazany do CEN/TC 264 celem uzupełnienia wykazu złóż o złoża polskie.
Z przedstawionych w dwóch artykułach systemach dopuszczania wyrobów z kamienia naturalnego do obrotu i stosowania (polskiego i europejskiego) jasno wynika, że główne zasady polskiego systemu obowiązujące od 1998 r. pokrywają się w podstawowych założeniach z Dyrektywą Europejską 89/106/EWG. W polskich przepisach - podobnie jak europejskich - przyjęto zasadę, że kamienie powinny mieć takie właściwości, aby obiekty budowlane, w których zostaną one zastosowane, mogły spełnić wymagania podstawowe. Przyjęto również, że aby ten warunek został spełniony, wyroby muszą odpowiadać wymaganiom Polskich Norm, sukcesywnie wdrażających postanowienia norm europejskich. Przyjęte w polskich przepisach regulacje dotyczące aprobat technicznych nie odbiegają od zasad unijnych, podobnie jak wprowadzenie wykazu wyrobów wytwarzanych i stosowanych według uznanych zasad sztuki budowlanej. Ustalenia dotyczące atestacji zgodności są również podobne w dokumentach polskich w tym przypadku zasadnicze różnice dotyczą zasad wystawiania przez producenta deklaracji zgodności jako dokumentu dopuszczającego wyrób do stosowania. W polskich przepisach nie funkcjonuje tzw. fabryczna kontrola produkcji realizowana przez producenta, oraz jej certyfikacja przez jednostkę upoważnioną. Również system certyfikacji jest bardziej złożony. Obok badań kamieni wykonywanych przez laboratorium akredytowane i kontroli zakładu producenta, występują dodatkowe czynności, których brak jest w systemie polskim. Są to: fabryczna kontrola produkcji producenta oraz tzw. badania sondażowe próbek pobranych np. na rynku, placu budowy itp. Badania te realizuje jednostka upoważniona. Jest to zdecydowane zaostrzenie wymagań uzyskiwania certyfikatu oraz wystawiania deklaracji zgodności w porównaniu z przepisami polskimi. Te postanowienia europejskie mają na celu eliminację z rynku wyrobów kamiennych nie spełniających wymagań dyrektywy oraz postanowień norm i zasad nieuczciwej konkurencji ze strony firm sprzedających wyroby wątpliwej jakości po niższej cenie. Odrębne zagadnienie, lecz łączące się z badaniami i oceną jakości kamieni naturalnych, to różnice w wymaganiach norm europejskich w stosunku do Norm Polskich. Omówienie tych różnic ze względu na ich zakres i znaczenie dla budownictwa w kraju wymaga oddzielnego potraktowania. Istnieje konieczność zintensyfikowania prac przystosowawczych przepisy polskie do europejskich, a ponadto przygotowania polskiego przemysłu wyrobów budowlanych do wprowadzenia fabrycznej kontroli produkcji, dokumentowania jakości, utworzenia branżowego zaplecza laboratoryjnego, reprezentowania interesów polskiego przemysłu w instytucjach międzynarodowych. Konieczne będzie również przygotowanie krajowego zaplecza naukowo-badawczego wydającego certyfikaty, aprobaty oraz wykonującego badania, wyposażonego w aparaturę badawczą. Obecne przygotowanie tych jednostek jest niewystarczające dla ich prawidłowego funkcjonowania w nowych unijnych uregulowaniach prawnych. Należy stwierdzić, że pomimo traktowania jako priorytetowych, prace przystosowawcze, np. w zakresie normalizacji, ze względu na szczupłość przyznawanych środków nie przebiegają zgodnie z możliwościami.
| |
|
|
Dyrektywa 89/106/EWG
|
|
| |
Wymagania podstawowe
|
|
|
| |
Normy EN
zharmonizowane z dyrektywą
|
Aprobaty techniczne
|
| |
|
|
|
|
| |
|
|
|
|
|
| |
Atestacja zgodności
|
|
| |
|
|
|
| |
|
|
|
|
|
Deklaracja zgodności system 1; 3 i 4
|
|
Certyfikacja zgodności (dobrowolna)
|
| |
|
|
|
|
|
Oznakowanie wyrobu znak CE
|
|
Oznakowanie wyrobu znak CE
|
| |
|
|
|
|
|
|
|
Tablica 1. Częstotliwość kontroli bloków surowych w ramach fabrycznej kontroli produkcji.
|
Charakterystyka
|
Częstotliwość kontroli
|
Metoda badania
|
Według
PN-B-11200:1996
|
|
Charakterystyka geometryczna
Opis wyglądu
|
Całość produkcji, losowo
|
PrEN 13373
|
Całość produkcji, losowo
|
|
Wytrzymałość na zginanie
Nasiąkliwość lub
Gęstość objętościowa i porowatość otwarta
|
Przynajmniej raz na 2 lata
|
EN 12372
PrEN 13755
EN 1936
|
Raz w roku
Raz w roku
Raz w roku
|
|
Mianownictwo
Przyczepność
Reakcja na ogień
Nasiąkliwość kapilarna
Mrozoodporność
Odporność na oddziaływanie SO 2
Odporność na wys. temp.
Przepuszczalność pary wodnej
Odporność na ścieranie
Wytrzymałość na ściskanie
|
Przynajmniej raz na 5 lat
|
PN-EN 12440
PrEN 13364
PrEN 13501-1
EN 1925
PrEN 12371
PrEN 13919
PrEN 14066
EN 1936
PrEN 14066
EN 1926
|
Nie bada się
Nie bada się
Nie bada się
Nie bada się
Raz w roku
Gdy konieczne
Nie bada się
Nie bada się
Raz w roku
Raz w roku
|
EUROPEJSKIE ZASADY DOPUSZCZANIA WYROBÓW Z KAMIENIA NATURALNEGO DO OBROTU I STOSOWANIA
