Od dłuższego czasu zasady wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych nie ulegały istotnym zmianom. Od 1 lipca 2013 r. cały rynek wyrobów budowlanych (nie tylko z kamienia) czeka prawna rewolucja. Od chwili przystąpienia Rzeczypospolitej do Unii Europejskiej zasady wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych nie ulegały istotnym zmianom.

Producenci wyrobów budowlanych, dystrybutorzy i konsumenci zdążyli sobie przyswoić przepisy prawne w zakresie ich dotyczącym. Od 1 lipca 2013 r. cały rynek wyrobów budowlanych (nie tylko z kamienia) czeka prawna rewolucja. Od tego dnia zmieniają się zasady wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych, a zatem i rygory dopuszczenia do zastosowania tych produktów do prac budowlanych. Powodem tych zmian jest wejście w życie kluczowych przepisów: Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) NR 305/201 z 9 marca 2011 r., które ustanawia zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchyla dyrektywę Rady 89/106/EWG (DzU UE L.2011.88.5 z 4 kwietnia 2011 r.) – w skrócie nazywanego CPR.

Artykuł poniższy powstał pod kątem użytkownika wyrobu budowlanego, chcącego sprawdzić, czy może zastosować wyrób na budowie czy nie. W tym wydaniu ŚK przybliżymy zasady obowiązujące teraz wyroby wprowadzone do obrotu do 1 lipca 2013 r. To o tyle ważne, że zgodnie z zasadą ochrony praw nabytych wyroby budowlane wprowadzone do obrotu przed dniem 1 lipca 2013 r. uznaje się za zgodne z rozporządzeniem CPR, a zatem osoby stosujące takie produkty jeszcze bardzo długo będą miały do czynienia z materiałami wprowadzonymi do obrotu według „starych” przepisów, ale biegiem czasu coraz częściej będą spotykać materiały, w stosunku do których zastosowano procedury opisane w rozporządzeniu CPR. Wobec powyższego opis wymogów zawartych w przepisach prawa w stosunku do wyrobów budowlanych z kamienia musi uwzględniać zarówno stan prawny przed 1 lipca 2013 r., jak i po tej dacie. W kolejnym wydaniu omówimy rynek wyrobów budowlanych wprowadzonych na „nowych” zasadach.

Wyroby sprzed zmian

Wyroby sprzed zmian

    Co mówi ustawa o wyrobach budowlanych wprowadzonych do obrotu przed 1 lipca 2013 r.? Zgodnie z art. 5 ust. 1 Ustawy o wyrobach budowlanych, wyrób budowlany nadaje się do stosowania przy wykonywaniu robót budowlanych, jeżeli jest:

1) oznakowany CE, co oznacza, że dokonano oceny jego zgodności z normą zharmonizowaną albo europejską aprobatą techniczną bądź krajową specyfikacją techniczną państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego, uznaną przez Komisję Europejską za zgodną z wymaganiami podstawowymi, albo
2) umieszczony w określonym przez Komisję Europejską wykazie wyrobów mających niewielkie znaczenie dla zdrowia i bezpieczeństwa, dla których producent wydał deklarację zgodności z uznanymi regułami sztuki budowlanej, albo
3) oznakowany, z zastrzeżeniem ust. 4, znakiem budowlanym, którego wzór określa załącznik nr 1 do niniejszej ustawy, albo
4) wprowadzony do obrotu legalnie w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej, nie objęty zakresem przedmiotowym norm zharmonizowanych lub wytycznych do europejskich aprobat technicznych Europejskiej Organizacji do spraw Aprobat Technicznych (EOTA), jeżeli jego właściwości użytkowe umożliwiają spełnienie wymagań podstawowych przez obiekty budowlane zaprojektowane i budowane w sposób określony w odrębnych przepisach, w tym przepisach techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej.

Dodatkowo przedmiotowa ustawa dopuszcza zastosowanie „regionalnego wyrobu budowlanego” oznakowanego znakiem budowlanym (art. 8 ust. 2 i 4 ww. ustawy), a także wyrobu budowlanego wykonanego według indywidualnej dokumentacji technicznej sporządzonej przez projektanta obiektu lub z nim uzgodnionej, dla której producent wydał oświadczenie, że zapewnia zgodność wyrobu budowlanego z tą dokumentacją oraz przepisami (art. 10 ust. 1 przedmiotowej ustawy).

Odnosząc się do wskazanych wyżej regulacji prawnych, należy zauważyć, że w praktyce największe znaczenie ma system oznakowania znakiem CE i system oznakowania znakiem budowlanym. Pozostałe możliwości legalnego wprowadzenia do obrotu wyrobu budowlanego na terytorium Polski są bardzo rzadko wykorzystywane lub wcale nie są stosowane.

A.    Wyrób budowlany oznakowany znakiem CE

Zgodnie z powołanym wcześniej art. 5 ust. 1 pkt 1 Ustawy o wyrobach budowlanych wyrób budowlany nadaje się do stosowania przy wykonywaniu robót budowlanych, jeżeli jest oznakowany CE, co oznacza, że dokonano oceny jego zgodności z normą zharmonizowaną albo europejską aprobatą techniczną bądź krajową specyfikacją techniczną państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego, uznaną przez Komisję Europejską za zgodną z wymaganiami podstawowymi. Szczegółowe uregulowania dotyczące oznakowania znakiem CE znajdują się w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z 11 sierpnia 2004 r. w sprawie systemów oceny zgodności, wymagań, jakie powinny spełniać notyfikowane jednostki uczestniczące w ocenie zgodności oraz sposobu oznaczenia wyrobów budowlanych oznakowaniem CE.

Zgodnie z §12 ust. 1–2 oznakowanie znakiem CE składa się z:
•    znaku zgodności, zgodnie z wzorem określonym w załączniku nr 2 do ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (znak CE);
•    numeru identyfikacyjnego notyfikowanej jednostki certyfikującej, jeżeli taka jednostka brała udział w zastosowanym systemie oceny zgodności wyrobu budowlanego (przykładowo taki numer znajdziemy na każdym prawidłowo oznakowanym worku cementu).
Oznakowaniu CE powinny towarzyszyć następujące dodatkowe informacje (informacja towarzysząca):
•    określenie, siedziba i adres producenta oraz adres zakładu produkującego wyrób budowlany (bardzo ważne jest podanie zarówno producenta, jak i zakładu produkcyjnego, bardzo często podaje się tylko producenta, nie wspominając, gdzie znajduje się zakład produkcyjny; po sprawdzeniu okazuje się, że zakład produkcyjny znajduje się np. w Chinach lub Turcji);
•    określenie, siedziba i adres upoważnionego przedstawiciela, jeżeli producent ma siedzibę poza państwem członkowskim Europejskiego Obszaru Gospodarczego (wskazanie upoważnionego przedstawiciela jest również bardzo ważne, ponieważ ten podmiot jest odpowiedzialny za wyrób budowlany na terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego, w przypadku braku takiego podmiotu i wadliwości wyrobu budowlanego konsument lub użytkownik może mieć duże problemy w dochodzeniu odszkodowania za szkodę spowodowaną przez wadliwy wyrób budowlany);
•    ostatnie dwie cyfry roku, w którym umieszczono oznakowanie CE na wyrobie budowlanym;
•    numer certyfikatu zgodności, jeżeli taki certyfikat był wymagany (też za przykład można podać cement, którego prawidłowego oznakowanie składa się między innymi z numeru certyfikatu zgodności);
•    dane umożliwiające identyfikację cech i deklarowanych właściwości użytkowych wyrobu budowlanego, jeżeli wynika to ze zharmonizowanej specyfikacji technicznej wyrobu (jest to ważny element oznakowania wyrobu budowlanego, ponieważ to właśnie w zharmonizowanych specyfikacjach technicznych są zawarte wskazania, jakie dodatkowe informacje dotyczące właściwości użytkowych musi producent umieścić na wyrobie).

Oznakowanie CE wraz z ww. informacją towarzyszącą umieszcza się w sposób widoczny, czytelny, nie dający się usunąć, wskazany w zharmonizowanej specyfikacji technicznej wyrobu, bezpośrednio na wyrobie albo na etykiecie przymocowanej do niego. Jeżeli nie jest możliwe technicznie oznakowanie wyrobu budowlanego w sposób określony powyżej, oznakowanie umieszcza się na opakowaniu jednostkowym lub opakowaniu zbiorczym wyrobu budowlanego albo na dokumentach handlowych towarzyszących temu wyrobowi.
Dopiero tak oznakowany wyrób można uznać za wyrób wprowadzony do obrotu zgodnie z przepisami, a zatem może być zastosowany w obiekcie budowlanym.

B.    Wyrób budowlany oznakowany znakiem budowlanym

Na mocy wcześniej przywołanego art. 5 ust. 1 pkt 3 wyrób budowlany nadaje się do stosowania przy wykonywaniu robót budowlanych, jeżeli jest oznakowany znakiem budowlanym. Szczegółowe uregulowania dotyczące oznakowania znakiem budowlanym znajdują się w Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z 11 sierpnia 2004 r. w sprawie sposobów deklarowania zgodności wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowania ich znakiem budowlanym.

Zgodnie z §12 ww. rozporządzenia do wyrobu budowlanego oznakowanego znakiem budowlanym producent jest obowiązany dołączyć informację zawierającą:
•    określenie, siedzibę i adres producenta oraz adres zakładu produkującego wyrób budowlany;
•     identyfikację wyrobu budowlanego zawierającą: nazwę, nazwę handlową, typ, odmianę, gatunek i klasę według specyfikacji technicznej;
•    numer i rok publikacji Polskiej Normy wyrobu lub aprobaty technicznej, z którą potwierdzono zgodność wyrobu budowlanego;
•    numer i datę wystawienia krajowej deklaracji zgodności;
•     inne dane, jeżeli wynika to ze specyfikacji technicznej;
•    nazwę jednostki certyfikującej, jeżeli taka jednostka brała udział w zastosowanym systemie oceny zgodności wyrobu budowlanego.

Informację, o której mowa powyżej, należy dołączyć do wyrobu budowlanego w sposób określony w specyfikacji technicznej, a jeśli specyfikacja techniczna tego nie określa – w sposób umożliwiający zapoznanie się z nią przez stosującego ten wyrób. Znak budowlany umieszcza się w sposób widoczny, czytelny, nie dający się usunąć, wskazany w specyfikacji technicznej, bezpośrednio na wyrobie budowlanym albo etykiecie przymocowanej do niego. Jeżeli nie jest możliwe technicznie oznakowanie wyrobu budowlanego w wyżej opisany sposób, oznakowanie umieszcza się na opakowaniu jednostkowym lub opakowaniu zbiorczym wyrobu budowlanego albo na dokumentach handlowych towarzyszących temu wyrobowi.

Należy zauważyć, że wymogi oznakowania znakiem budowlanym są bardzo podobne do wymogów oznakowania znakiem CE, chociaż nie jednakowe.

C.    Inne metody dopuszczenia do obrotu wyrobu budowlanego

Oprócz najpopularniejszych systemów dopuszczenia wyrobu budowlanego do stosowania w budownictwie, jak oznakowanie znakiem budowlanym i znakiem CE, istnieją też inne, mniej popularne systemy.

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 4 Ustawy o wyrobach budowlanych nadają się do stosowania przy wykonywaniu robót budowlanych wyroby wprowadzone do obrotu legalnie w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej, nie objęte zakresem przedmiotowym norm zharmonizowanych lub wytycznych do europejskich aprobat technicznych Europejskiej Organizacji do spraw Aprobat Technicznych (EOTA), jeżeli jego właściwości użytkowe umożliwiają spełnienie wymagań podstawowych przez obiekty budowlane zaprojektowane i budowane w sposób określony w odrębnych przepisach, w tym przepisach techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej.

W praktyce uczestnikom procesu budowlanego może być trudno stwierdzić, czy wyrób faktycznie został legalnie wprowadzony do obrotu w innym kraju członkowskim Unii Europejskiej, ponieważ zazwyczaj nie dysponuje przepisami prawnymi kraju legalnego wprowadzenia do obrotu wyrobu. W przepisach prawa wspólnot europejskich jest przewidziana możliwość uzyskania informacji na temat przepisów danego państwa obowiązujących w tym zakresie. Zgodnie z art. 9–10 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 764/2008 z 9 lipca 2008 r. ustanawiającego procedury dotyczące stosowania niektórych krajowych przepisów technicznych do produktów wprowadzonych legalnie do obrotu w innym państwie członkowskim oraz uchylającego decyzję nr 3052/95/WE, państwa członkowskie Unii Europejskiej są zobowiązane do wyznaczenia punktów kontaktowych ds. produktów. Zadaniem tych punktów jest przekazywanie na wniosek podmiotu gospodarczego lub właściwego organu państwa członkowskiego informacji o przepisach technicznych mających zastosowanie do konkretnego rodzaju produktu na terytorium tego kraju. Punkt kontaktowy powinien udzielić odpowiedzi w ciągu 15 dni roboczych od chwili wpłynięcia wniosku.

Z doświadczeń, jakie mają organy nadzoru z punktami kontaktowymi ds. produktów, wynika, że nie zawsze one dobrze funkcjonują, termin odpowiedzi nie jest przestrzegany albo odpowiedź w ogóle nie przychodzi. Innym problemem jest to, że nie zdefiniowano, w jakim języku ma nastąpić odpowiedź, a zatem po zadaniu pytania w języku angielskim możemy dostać odpowiedź np. w języku irlandzkim.

Bardzo rzadko występuje „regionalny wyrób budowlany”. Zgodnie z art. 8 ust. 2–4 wyrób taki może być zastosowany po oznakowaniu znakiem budowlanym i uzyskaniu przez producenta decyzji właściwego miejscowo wojewódzkiego inspektora nadzoru budowlanego potwierdzającej, że dany wyrób budowlany jest „regionalnym wyrobem budowlanym”.
W przypadku nietypowych, eksperymentalnych obiektów budowlanych często stosowane są wyroby dopuszczone do jednostkowego zastosowania. Zgodnie z art. 10 ust. 1 i 3 Ustawy o wyrobach budowlanych wyrób taki jest dopuszczony do zastosowania, gdy producent wydał oświadczenie, że zapewniono zgodność wyrobu budowlanego z indywidualną dokumentacją techniczną. Na mocy art. 10 ust. 3 ww. ustawy oświadczenie takie powinno zawierać:
•    nazwę i adres wydającego oświadczenie;
•    nazwę wyrobu budowlanego i miejsce jego wytworzenia;
•    identyfikację dokumentacji technicznej;
•    stwierdzenie zgodności wyrobu budowlanego z dokumentacją techniczną oraz przepisami;
•     adres obiektu budowlanego (budowy), w którym wyrób budowlany ma być zastosowany;
•    miejsce i datę wydania oraz podpis wydającego oświadczenie.

    Ostatnią możliwością dopuszczenia wyrobu budowlanego do stosowania w przy wykonywaniu robót budowlanych jest tryb wskazany w   art. 5 ust. 1 pkt 2  Ustawy o wyrobach budowlanych, zgodnie z którym nadają się do stosowania przy wykonywaniu robót budowlanych te wyroby, które umieszczone są w określonym przez Komisję Europejską wykazie wyrobów mających niewielkie znaczenie dla zdrowia i bezpieczeństwa, dla których producent wydał deklarację zgodności z uznanymi regułami sztuki budowlanej. Jak dotąd Komisja Europejska nie wydała takiego wykazu, a zatem ten zapis ustawy nie ma zastosowania.

Grzegorz Skórka
Wojewódzki Inspektorat Nadzoru Budowlanego w Katowicach

Fot. R. Dobrowolski