Podczas IV Walnego Zjazdu ZPBK prelegent przedstawił dzisiejszy stan w zakresie badań dopuszczających wyroby z kamienia naturalnego do stosowania oraz zmiany w tym zakresie po wejściu Polski do Unii Europejskiej. Normalizacją europejską w zakresie kamienia naturalnego zajmuje się Komitet Techniczny 246 Kamień Naturalny. Opracowuje on wymagania i metody badań, normy terminologiczne dotyczące kamieni naturalnych. Aktualnie opracowano 10 norm dotyczących metod badań kamienia naturalnego. Większość z tych norm została przez Polskę już przyjęta na zasadzie wdrożenia jako normy PN. Są to normy na oznaczanie współczynnika nasiąkliwości, wytrzymałości na ściskanie, gęstości, gęstości objętościowej oraz całkowitej otwartej, porowatości, odporności na krystalizację soli, wytrzymałości na zginanie pod działaniem siły zgubionej i ostatnia norma dotyczy badania petrograficznego. Funkcjonują one jako polskie normy z metodami unijnymi.

Jest jeszcze kilka norm, które są na etapie opracowywania, zostały przekazane do PKN-u do ustanowienia, co oznacza, że w ich przypadku istnieją wątpliwości, które trzeba wyjaśnić, np. PN EN 12 440 kamień naturalny - komisja przetłumaczyła jako mianownictwo. W czasie debaty Walnego Zjazdu ZPBK słyszałem o promocji kamieni. Dwa lata temu zwróciłem się do większości firm, ponieważ chciałem wypromować nasze kamienie bezpłatnie w Unii Europejskiej. W efekcie uzyskałem cztery odpowiedzi, a to jest związane z tą normą. W tej normie w załączniku jest wykaz wszystkich złóż kamieni blocznych państw Unii Europejskiej, ale nie tylko, bo są tam również np. kamienie wszystkich państw Jugosławii. Poszczególne kraje zgłosiły wykazy złóż kamieni z tradycyjnymi nazwami. Co ta norma znaczy? Jest ona powoływana we wszystkich normach dotyczących wymagań technicznych na wyroby, czyli jest to jakby norma-przepustka dla wyrobów z danego kamieniołomu na rynek unijny. Póki co, ze względu na to, że nie było możliwości umieszczenia naszych krajowych złóż w normie europejskiej, łatając tę dziurę w załączniku krajowym do normy PN EN dołączyliśmy wykaz podstawowych złóż według danych oddziału wrocławskiego Państwowego Instytutu Geologicznego. Wykaz ten nie jest zamknięty i w dalszym ciągu, jeżeli ktoś ma takie życzenie, jego złoże można tam dopisać. Normy nie są obligatoryjne. Przy najbliższym przeglądzie norm europejskich, a takie przeglądy w Unii Europejskiej odbywają się raz na cztery lata, nasz wykaz w języku angielskim prześlemy do Komitetu Technicznego 246, żeby wszystkie polskie podstawowe złoża umieścić w tej normie.

Ten wykaz funkcjonuje w sposób następujący: jeżeli ktoś chce kupić jakiś kamień na rynku europejskim, na przykład płyty okładzinowe, to on sprawdza czy te wyroby są znane na rynku europejskim – sprawdza więc załącznik i upewnia się, czy podane złoże figuruje w nim. Jeżeli tak, to wszystko jest w porządku, jeżeli go tam brak, nabiera wątpliwości. Potwierdza to przykład importera kamieni w Warszawie, który chciał zastosować na jednym z budynków określony kamień i inwestor zwrócił się do nas, żeby ten kamień przebadać. Okazało się, że oferenci proponują materiał, który podszywa się pod złoża z wykazu.

Jakie złoża mogą być w wykazie? Tylko takie, które zostały przebadane przez jednostki niezależne, laboratorium, które ma renomowaną pozycję. Wykaz to także rodzaj promocji. Projekty norm europejskich są na ostatnim etapie uzgodnienia i większość z nich została już przekazana do publikacji. Zgodnie z biznesplanem Komitetu 246 część z tych norm zostanie opublikowana jeszcze w tym roku a pozostała w roku przyszłym. W Unii Europejskiej nie ma uchwalania norm, do opublikowania dochodzi jeżeli układające się strony uzyskają consensus. Wszystkie dokumenty unijne łącznie z dyrektywami, funkcjonują jako przepisy państwowe, jeżeli są przyjmowane do przepisów państwowych. Stąd są np. normy DIN EN, francuska czy polska PN EN. Jakie to są normy? Bloki surowe - wymagania, płyty surowe - wymagania, płyty okładzinowe, płytki modułowe, płyty podłogowe i schodowe, wymiarowe wyroby z kamienia, i jeszcze jedna norma, która nie jest opracowana w ramach Komitetu 246 tylko w Komitecie 175, a mianowicie wymagania dotyczące elementów murowych, jak np. kamień łupany – zawarty jest w jednej normie europejskiej. Jakie są różnice? Naszych norm na wyroby jest zdecydowanie więcej, natomiast tu jest jakby skomasowanie wyrobów w czterech czy pięciu podstawowych normach. Wymagania, czyli zakres badań, zakres poszczególnych właściwości, które podlegają przebadaniu jest zdecydowanie szerszy niż w normach polskich.

W Polsce bada się dwa, trzy parapety, w UE jest to rozbudowane bardziej. Nie ma badania wytrzymałości na ściskanie, np. płyt posadzkowych czy okładzinowych. Dla okładzinowych to jest wytrzymałość na wyrywanie kotew. Polskie normy nie wymagają tego. Ale wielu inwestorów już dzisiaj żąda, żeby ten parametr był znany, tzn. wytrzymałość na wyrywanie kotew. I jeszcze jedna taka podstawowa różnica. Generalnie w normach europejskich zawierających wymagania tam właściwie nie ma wymagań. Tam są podane parametry, które należy badać. Tam jest powiedziane w ten sposób, masz przebadać według takiej metody a wynik deklarować. Wynik podać w deklaracji i to wszystko. Jak się ocenia wyrób? Jak się go dopuszcza? Generalnie tutaj jest ogromne pole do popisu tych, którzy stosują kamienie. Oni się na tym powinni znać i oni decydują czy na określony budynek wyrób się nadaje czy nie. Oczywiście on musi spełnić pewne rygory, a takim rygorem jest norma 12 440, gdzie jest wykaz, dzięki czemu wiadomo, że ten wyrób jest z pewnego źródła. W Unii Europejskiej ogromny nacisk się kładzie właśnie na pochodzenie materiału, żeby pochodzenie było znane, że chodzi rzeczywiście o kamieniołom znany i przebadany, z dopuszczeniami do stosowania. Jest jeszcze jedna norma, która u nas też była, mianowicie norma zawierająca terminologię kamienia naturalnego. Jest to potężna norma. Wydaje mi się, że troszeczkę w Unii Europejskiej przesadzają, co wynika ze ścierania się ambicji i przeforsowywania swoich tradycyjnych krajowych wymagań. Stąd m.in. Włosi mają sekretariat i mają możliwości przeforsowania swoich rzeczy. O normie terminologii trzeba powiedzieć jedno - jeżeli chodzi o terminologię na pewno musimy przyjąć taką, jaka jest w UE. Jako komisja staramy się zachować naszą terminologię tradycyjną, którą stosujemy od lat. Jeżeli w komitecie europejskim nie będzie jakichś poślizgów w programie realizacji, planujemy do końca tego roku wdrożyć 80% norm, które zostały przez Unię Europejską opublikowane. Natomiast sądzę, że docelowo takim przedziałem czasowym najprawdopodobniej będzie 2004 rok, wtedy wchodzimy właściwie z wymaganiami całkowicie nowymi, metodami europejskimi. To jest m.in. warunek przyjęcia Polski do UE – ujednolicone wszystkie dokumenty normalizacyjne, wszystkie postanowienia.

Kilka słów na temat dopuszczenia do stosowania wyrobów z kamienia. Tu są pewne nieporozumienia co do tego, jak jest dzisiaj, a jak będzie jutro. Jedynym polskim dokumentem, który dzisiaj reguluje, częściowo wdraża przepisy unijne, jest ustawa „Prawo budowlane” i rozporządzenia do tej ustawy. Zgodnie z nowym prawem budowlanym możliwe są odwołania do nowych rozporządzeń, których jeszcze nie ma. Aktualnie zgodnie z paragrafem 10 prawa budowlanego wyroby stosowane w budownictwie muszą odpowiadać wymaganiom polskich norm - w związku z tym i wszystkie wyroby z kamienia budowlanego, z pewnymi wyjątkami. Za dopuszczone do stosowania uznaje się wyroby, które są oznakowane. Pierwsza możliwość oznakowania wyrobu to deklaracja jego jakości wystawiana przez producenta. Wzór deklaracji jest w kilku normach, m.in. w rozporządzeniu ministra spraw wewnętrznych i administracji z 1998 roku. Na jakiej podstawie deklaracja zgodności może być wystawiona? Producent musi przebadać wyrób, ponieważ w deklaracji podaje się informację, że wyrób jest zgodny z wymaganiami polskiej normy - żeby to stwierdzić, trzeba najpierw go przebadać. Nie ma ograniczeń, jeżeli chodzi o badania. Można samodzielnie wykonywać badania w swoich przedsiębiorstwach, jeżeli pozwala na to posiadany sprzęt, warunki, można też tego typu badania zlecać. Druga możliwość dopuszczania wyrobu do stosowania to uzyskanie certyfikatu zgodności z polską normą – jest to całkowicie dobrowolne.

Nikt nie zmusza producentów wyrobów z kamienia do posiadania takiego certyfikatu. Uzyskuje się go dzięki procedurze certyfikującej w powołanej do tego celu jednostce. Certyfikat jest wystawiany na trzy lata z możliwością dwukrotnego przedłużenia. Ma on z jednej strony charakter promocyjny a z drugiej strony zastępuje deklarację zgodności z normą. Promocyjność tego dokumentu polega na tym, że jest on wydawany przez jednostkę niezależną i modyfikowaną, tzn. działającą w systemie międzynarodowym jakości, które w Polsce również obowiązują. W przedsiębiorstwach jest to po prostu ISO 9001, a w przypadku jednostek certyfikujących to jest norma PN EN 14001. W Polsce aktualnie słowo „certyfikat” zastępuje będące dotychczas w użyciu takie słowa, jak atest, deklaracja itd. Certyfikat to po prostu dokument, który uzyskuje się w pewnym ustalonym systemie jakości, czyli procedurze certyfikującej. Składa się ona z trzech niezależnych części. Pierwsza część to są badania w laboratorium akredytowanym, czyli takim, które działa w ramach obowiązującego międzynarodowego systemu jakości, obowiązującego również w Polsce. Takie laboratorium musi mieć akredytację, certyfikat wydany przez polskie centrum badań i certyfikacji. Druga część to kontrola, czyli audit u przedsiębiorcy, który stara się o ten certyfikat. Co to jest? To ocena jego systemu, jego przygotowania organizacyjnego do produkcji wyrobu certyfikowanego ze stałą jakością. Ma to dać gwarancję, że określony przebadany wyrób ma ściśle określone parametry, które odpowiadają wymaganiom norm, i przez trzy lata obowiązywania certyfikatu wszystkie wyroby wyprodukowane przez dany zakład będą tej samej jakości, co badany wyrób. Dlatego przeprowadza się coroczne audity, żeby sprawdzić czy rzeczywiście przedsiębiorstwo jest przygotowane do produkcji certyfikowanego wyrobu ze stałą jakością, odpowiadającą wymaganiom polskiej normy czy w przyszłości wymaganym normom.

Trzecia część to ocena tego wyrobu i ocena przedsiębiorstwa - dopiero po tym następuje wniosek o wystawienie certyfikatu. I to jest certyfikat. Można zauważyć, jaka jest ogromna różnica między zwykłym badaniem i deklaracją zgodności a uzyskaniem certyfikatu. Tak wygląda sytuacja, jeżeli chodzi o dopuszczenie wyrobów z kamienia do stosowania. Jest kilka wyjątków, ale podkreślę jeden, bo reszta to są aprobaty techniczne na nowe wyroby, ale w kamieniu budowlanym tego się nie spotyka. Aprobata jest wydawana jest wówczas, gdy wyrób nie jest objęty wymaganiami polskiej normy czy normy europejskiej. Identycznie jest w Unii Europejskiej - jeżeli chodzi o aprobaty techniczne jest jednostka, która zajmuje się statystyką, zbieraniem i klasyfikowaniem. W budownictwie na wyroby budowlane w UE wydanych jest trzydzieści kilka aprobat. Natomiast w Polsce jedna jednostka aprobująca, która rocznie wydaje ich grubo ponad 100. Jest to wykorzystywanie systemu aprobat do zarabiania pieniędzy, dlatego że aprobata ma charakter przedmiotowy, tak jak norma, czyli ktoś wypuszcza nowy wyrób na rynek i ukaże się aprobata, to każdy może tę aprobatę wykorzystać, tak jak polską normę. Wystarczy tylko wykonać badania w stosunku do tej aprobaty. Aprobata równa się normie. Takie same ma możliwości funkcjonowania i stosowania.

Co nas czeka w Unii Europejskiej? W UE podstawowym przepisem, który reguluje dopuszczenie wyrobów budowlanych do stosowania, jest dyrektywa Rady Wspólnot Europejskich w sprawie zbliżenia ustaw i aktów wykonawczych państwa członkowskich dotyczących wyrobów budowlanych. Ma numer 89/106/EEC, a żeby ta dyrektywa funkcjonowała muszą z nią być związane tzw. normy zharmonizowane, czyli normy, o których już mówiłem. Na czym to wszystko polega? W dyrektywie jest sześć podstawowych wymogów bezpieczeństwa, których spełnienie zależy od wymagań technicznych, zawartych w przepisach technicznych, a przepisem technicznym jest norma. Komisja europejska wydaje tzw. mandaty, czyli zlecenia na opracowanie norm zharmonizowanych z konkretną dyrektywą i m.in. są takie dwa mandaty europejskie dotyczące kamienia naturalnego. Mandat o numerze M/121 - płyty okładzinowe i M/119 - posadzki. W tych dwóch mandatach europejskich zawarte są wszystkie parametry, które należy badać dla wyrobów stosowanych albo na posadzki, albo na ściany. W tych mandatach są nie tylko wyroby z kamienia, ale wszystkie wyroby, np. sztuczne wykładziny stosowane jako wykładziny podłogowe czy posadzkowe. I podobna sytuacja jest, jeżeli chodzi o ścienne okładziny. Na podstawie mandatów, czyli zaleceń komisji europejskich, opracowywane są normy zharmonizowane i w przypadku kamienia dotyczą: płyt surowych, bloków surowych, płyt posadzkowych, schodów, okładzin ściennych i płytek modułowych itd. W normach zawarte są wszystkie wymagania. Stwierdza się tam, że do obrotu i stosowania dopuszczone są te wyroby, które spełniają wymagania tych właśnie norm europejskich oraz jednocześnie wymagania dyrektywy europejskiej. Zgodność wyrobu jest potwierdzana na podstawie systemów atestacji zgodności. Mają się ukazać rozporządzenia do ustawy „Prawo budowlane”, które już zostały znowelizowane w tym kierunku, dodatkowo dodano jeden ustęp mówiący o możliwości dopuszczania wyrobów objętych już wymaganiami normy PN EN i oznakowanej znakiem CE. W UE jest bardzo dużo systemów atestacji. Istnieje też definicja: moduły. Jest ich bardzo dużo. Jeżeli chodzi o wyroby budowlane łącznie z kruszywami to są cztery. W przypadku kamienia - trzy. Procedura ta określa, co należy zrobić, żeby kamień przebadać, ocenić i oznakować znakiem CE, który jest przepustką na rynek. Nie można dopuścić do obrotu i stosowania na obszarze UE wyrobów, jeżeli nie są oznakowane znakiem CE. Od 1998 roku funkcjonuje znak tzw. PW na podstawie rozporządzenia z tego samego roku, w którym stwierdza się, że jeżeli wyrób odpowiada wymaganiom i jest to zadeklarowane, to można i powinno się go oznakować znakiem PW Budowlany. Jest pewna ważna rzecz w tych systemach atestacji - dla wyrobów z kamienia, które powinny spełniać wymagania odporności na ogień oraz nie przekraczać limitu zawartości materiałów organicznych, stosuje się jeden system atestacji. Obejmuje on certyfikaty zgodności wyrobów wydane przez upoważnioną jednostkę certyfikującą na podstawie fabrycznej kontroli produkcji i uzupełniających badań próbek pobranych w fabryce, prowadzonych przez producenta zgodnie z ustalonym planem. Upoważniona zewnętrzna jednostka modyfikowana może robić wstępne badanie wyrobu.

Takie jest dopuszczenie dla tych gdzie jest najwyższe wymagania dla nich to się. Co to jest wstępne badanie wyrobu? To jest pierwsze badanie dla nowego wyrobu. W wstępnej inspekcji fabrycznej kontroli produkcji czyli ten audit ciągłego nadzoru oceny i akceptacji fabrycznej kontroli produktu , ma nadzór nad całą produkcją danego przedsiębiorstwa ta jednostka zewnętrzna. Ewentualnych badań sondażowych to jest całkowita nowość i mianowicie próbek pobranych w fabryce na rynku lub placu budowy może pojechać niespodziewanie i na placu budowy pobrać ten wyrób, zbadać i sprawdzić czy odpowiada wymaganiom. System atestacji trzy drugi system atestacji który jest stosowany do wyrobów nie objętych dodatkowymi wymaganiami. W jaki sposób się go bada? Robi się wstępne badania wyrobu i robi to producent, musi być zorganizowana fabryczna kontrola produktu i to wszystko. System atestacji czwarty dla wyrobów dla których są najmniejsze wymagania. Wstępne badania wyrobu przez producenta, fabryczna kontrola produkcji. I to są te podstawowe typy systemów badania wyrobów z kamienia jakie nas czekają.

Trzeba będzie w przedsiębiorstwach zorganizować fabryczną kontrolę produkcji. Co to jest? To jest poważna sprawa bo często jest to porównywane np. z komórką kontroli jakości ale to nie jest tak. Ja powiem swoimi słowami. Badania wyrobów dzielą się na badania typu fabryczna kontrola produkcji. Fabryczna kontrola produkcji to jest cały czas badanie na bieżąco wyrobu, jego cech, jego parametrów i ocena tego wyrobu. Musi mieć na wszystko opracowane procedury. Tak jak w ISSO 9001. Musi mieć opracowaną strukturę organizacyjną i opisaną tą strukturę, w ten procedurze muszą być wzajemne zależności pomiędzy pracownikami fabrycznej kontroli produkcji a innymi komórkami. Muszą być zakresy czynności obowiązków i wzajemnych relacji, muszą być procedury na badania i na pobieranie próbek, wreszcie procedury opracowywania wyników i deklarowania jakości wyrobu, a także procedury na sprawdzanie aparatury pomiarowej i sprzętu pomiarowego. Jest to przedsięwzięcie dosyć drogie. Jak postępować z wyrobami importowanymi? Jest wielu importerów, którzy importują już gotowe wyroby, płyty itd. Uregulowania prawne są następujące: w rozporządzeniu ministra z 1998 jest powiedziane, że za dopuszczone do stosowania uznawane są wyroby, które albo mają deklaracje zgodności z normą polską danego wyrobu, albo mają certyfikat. Jeżeli sprowadza się płyty z Włoch to wytwórca włoski daje na nie deklarację zgodności z polską normą. Generalnie wszystko jest w porządku. Do mnie przychodzą ci, których zmuszą do tego inwestorzy. Bo inwestor może chcieć, żeby je jeszcze raz przebadać. Jeżeli przedkłada się np. certyfikat włoski i tam jest sama deklaracja to mam prawo nie wierzyć, bo odbiorca może zażądać wyników badań. Deklaracja bez wyników badań jest podejrzana. I to podlega sprawdzeniu.