Co prawda mit wyjaśniający pochodzenie tych niepowtarzalnych kamiennych rzeźb mówi, że oblężeni przez żądną łupu armię mieszkańcy ubłagali Allaha, aby zamienił najeźdźców w kamienie, to prawda historyczna jest bardziej prozaiczna. Nad płaskowyżem Kapadocji góruje wygasły wulkan Erciyes Daği (3916 m n.p.m.). Jego znaczna wysokość wyrobiła błędne przekonanie u Rzymian, że z wierzchołka można dojrzeć zarówno Morze Czarne na północy, jak i Morze Śródziemne na południu.

To właśnie ta góra jest źródłem materiału, z którego zbudowane są stożkowe wzgórza Kapadocji. Przed milionami lat wstrząsany erupcjami wulkan wyrzucał popiół, lawę i odłamki skalne, osiadające na ogromnym obszarze. Ostatnia odnotowana aktywność wulkaniczna góry Erciyes miała miejsce w 253 roku p.n.e. Popiół stygł i twardniał, formując grubą warstwę tufu, białej miękkiej skały. Przez tysiące lat na tuf gwałtownie działały deszcz, śnieg i wiatr. Spływająca woda deszczowa wyżłobiła w nim kręte doliny i parowy, po czym wypłukała ich brzegi, pozostawiając stożkowe wzgórza i inne formacje skalne. Podczas niektórych erupcji materiał wyrzucany przez wulkan był tak gorący, że spadając na ziemię, stapiał się i tworzył warstwy mocnej skały bazaltowej, o ciemniejszym kolorycie. Kiedy już powstały żleby, na wierzchołkach poszczególnych stożków pozostały bloki ciemnego bazaltu, które chronią miękkie, leżące niżej warstwy. W ten sposób powstały formacje skalne o najbardziej niesamowitych kształtach. Jedne, dochodzące do kilkudziesięciu metrów wysokości, zwężają się równo aż do czubków, inne są postrzępione i nieregularne – jakby wykonano je niedbale albo zaniechano dalszej pracy. Wznoszą się tu skalne słupy i odkrywki wszelkich kształtów i rozmiarów. Jedne są niskie i krępe, inne strzelają wysoko. Na czubku balansuje głaz, który chroni położony niżej materiał przed deszczem. Urzeka magiczna gama pastelowych barw: kremowej, różowej, czerwonej, jasnoniebieskiej i szarej. Kamienne piramidy i bloki niekiedy bywają rozrzucone bezładnie, w innych zaś miejscach jakby formują zwarte szeregi.

W tureckiej Kapadocji na powierzchni około 600 km2 sąsiadują ze sobą wspaniałe krajobrazy i bogate dziedzictwo historyczne. Nagromadzone osady wulkaniczne sukcesywnie erodowały pod wpływem czynników atmosferycznych, a podczas ostatnich trzech tysiącleci również w następstwie działalności ludzi. W efekcie powstały unikatowe krajobrazy obfitujące w skalne ściany, piramidy i grzyby, w których ludzie wydrążyli domy, kościoły a nawet całe podziemne miasta, w których znajdowali schronienie przed kolejnymi falami prześladowań. Tak zapewne powstały udostępnione dziś do zwiedzania podziemne miasta Kaymaklı, Derinkuyu i Zelve, gdzie ludzie mieszkali jeszcze w połowie ubiegłego wieku.

W najwcześniejszych zapiskach historycznych, pochodzących z VI wieku p.n.e., Kapadocja jest wymieniana jako posiadłość królów perskich – najpierw Dariusza, a później Kserksesa. Nazwa tej prowincji jest kilkakrotnie wspominana również w Nowym Testamencie.

Od początku naszej ery aż do średniowiecza Kapadocja była ważnym ośrodkiem chrześcijaństwa i miejscem narodzin idei życia zakonnego. Stąd pochodzili trzej znamienici przedstawiciele Kościoła: św. Bazyli, jego brat św. Grzegorz z Nyssy i św. Grzegorz z Nazjanzu. Z okresu tego zachowało się wiele cennych zabytków, toteż w okolicach wioski Göreme utworzono skansen, który w 1985 roku wpisano na listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO.

Karol Adamkowski

Piśmiennictwo

Biblia Tysiąclecia – Dzieje Apostolskie, Pallottinum, Poznań – Warszawa 1980, wer. 2:9, 1244.

Popko M., Turcja, Wiedza Powszechna, 1987.

Przewodnik Turcja, Biblioteka Gazety Wyborczej, Warszawa 2005.

Simon M., Cywilizacja wczesnego chrześcijaństwa, PIW, 1981.